ریحانه در آینه اسلام شکوه اشتغال بالندگی با کرامت

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، حجت الاسلام محسن اسدی موحد، دانشجوی دکتری حقوق بین الملل و مبلغ عرصه بین الملل دانشگاه رضوی در یادداشتی برای روزنامه شهرارا به موضوع زن و نقش آفریی او و نیز اشتغال و استقلال اقتصادی آن پرداخت.

متن این یادداشت از قرار زیر است:

ریحانه در آینه اسلام شکوه اشتغال بالندگی با کرامت
چگونه اسلام راه را برای استقلال اقتصادی و نقش‌آفرینی سازنده زنان در اجتماع هموار ساخت
با نگریستن دقیق به قرآن کریم، احادیث معتبر و سیره عملی پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع)، تصویر روشنی از نگاه اسلام نسبت به حضور زنان در عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی به دست می‌آید. اسلام نه تنها مانع اشتغال و مشارکت اجتماعی زنان نیست، بلکه استقلال اقتصادی، کرامت و نقش‌آفرینی سازنده آنان را ارج می‌نهد. این نگرش همواره همراه با حفاظتی اخلاقی و شرعی است تا مشارکت اجتماعی با حفظ عفت، امنیت و شأن زن ممکن گردد و از هرگونه استثمار و تحقیر جلوگیری شود.

برابری در اصل آفرینش و معیارهای شایستگی
قرآن کریم معیار ارزش و مقام انسان را نه جنسیت، که ایمان و عمل صالح می‌داند. آیه 97 سوره نحل «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِن ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَى ... فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً» نشان می‌دهد دستیابی به حیات طیبه‌، بر پایه تلاش و تقواست و هیچ گونه تبعیض جنسیتی در زمینه شایستگی معنوی و اخلاقی پذیرفته نیست. از این منظر، کار و تلاش برای کسب روزی و شراکت فعال در تولید و امور اجتماعی، فضیلتی همگانی است که زنان نیز از آن برخوردارند و ترک کوشش به دلیل جنسیت مذموم شمرده می‌شود.
یکی از بنیان‌های مهم در مشروعیت اشتغال زنان در اسلام، پذیرش حق مالکیت و استقلال اقتصادی آنان است. آیه 32 سوره نساء «لِلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِّمَّا اکْتَسَبُوا وَ لِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِّمَّا اکْتَسَبْنَ» به‌وضوح نشان می‌دهد که زنان، همچون مردان، می‌توانند کسب کنند و مالکِ درآمد خود باشند. پذیرش این اصل، امکان تصمیم‌گیری مستقل اقتصادی را برای زنان فراهم می‌سازد؛ تصمیم‌گیری‌ای که در همان حال نباید به کرامت، سلامت یا نقش‌های تربیتی آنان لطمه بزند.

نمونه‌های قرآنی و سیره عملی
متن قرآن و تاریخ صدر اسلام نمونه‌های متعددی از اشتغال و نقش‌آفرینی زنان را ثبت کرده است. دختران شعیب که در سوره قصص آمده‌اند، نمونه‌ای از کار زنان در بیرون از منزل در پیش از اسلام و مورد تأیید ضمنی قرآن است. همچنین آیه‌هایی مانند دعوت به «ابتغاء مِن فَضْلِ اللَّهِ» آیه 10 سوره جمعه؛ دلالت بر مشغولیت همگان به تلاش برای روزی دارد و نمی‌توان آن را فقط مختص مردان دانست. حکم پرداخت مزد به مُرضعات(سوره طلاق) نیز نشان‌دهنده پذیرش درآمدزایی زنان از ارائه خدمات است. در سیره پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، بانوانی چون حضرت خدیجه(س) تاجر برجسته و مدیری توانمند بودند و حضرت فاطمه(س) و حضرت زینب(س) نقش‌های اجتماعی، تربیتی و تبلیغی برجسته‌ای ایفا کردند. زنان در صحنه‌هایی چون امدادرسانی در جنگ‌ها، تولید صنایع دستی، نانوایی و تدریس حضور داشتند و این فعالیت‌ها مورد نکوهش نبوده است، بلکه در چارچوب عفاف و مرزهای شرعی جای گرفته‌اند.

ضرورت حضور زنان در مشاغل تخصصی
فراتر از جواز عمومی اشتغال، در برخی حوزه‌ها حضور زنان ضرورت دارد. پزشکی زنان، پرستاری مرتبط با بانوان، روان‌شناسی، مشاوره خانواده و تعلیم و تربیت از جمله عرصه‌هایی هستند که تجربه و ظرفیت‌های زنانه می‌تواند کارایی و دسترسی خدمات را افزایش دهد. در بسیاری موارد، بیمار یا مخاطب زن ترجیح می‌دهد که خدمات تخصصی را از هم‌جنس دریافت کند؛ امری که هم از منظر شرعی و هم از منظر فرهنگی و روانی بهترین کارایی را دارد.

تبلیغ دین و نقش بی‌بدیل زنان
زنان نه تنها مخاطبان اصلی پیام‌های تربیتی در خانواده‌اند، بلکه خود بهترین مبلغان دین درون جامعه‌ای هستند که با زبان و تجربه مشترک می‌توانند تأثیر عمیق‌تری بر سایر زنان و نسل‌های آینده بگذارند. سیره تاریخی نشان می‌دهد زنانی چون حضرت زهرا(س) و زینب(س) در حساس‌ترین بزنگاه‌ها رسالت تبلیغی و روشنگرانه را به‌خوبی ایفا کرده‌اند. امروز نیز در سطح ملی و بین‌المللی حضور بانوان مسلمان در محافل علمی، رسانه‌ای و فرهنگی نقش مهمی در اصلاح تصویر زن مسلمان و گفت‌وگوی تمدنی دارد. تصویری که رسانه‌های غیراسلامی گاه نادرست و کلیشه‌ای ارائه می‌کنند، با حضور فعال و متفکرانه زن مسلمان قابل بازسازی و اصلاح است.

حفظ کرامت، عفت و مصونیت در میدان کار
در کنار تأیید اشتغال، اسلام بر حفاظت از کرامت و عفت زنان تأکید دارد. این یعنی هر گونه فعالیت اقتصادی باید با رعایت حجاب و اخلاق اجتماعی همراه باشد، محیط‌های کار باید حریم‌ها را حفظ کنند و از اختلاط نامناسب جلوگیری شود. همچنین نوع مشاغل باید با سلامت جسمی و روانی زن سازگار باشد؛ کارهای بسیار سنگین یا محیط‌هایی که به کرامت او ضربه می‌زنند، مطلوب نیستند.
در نهایت باید تعادلی میان مسئولیت‌های شغلی و وظایف تربیتی و خانوادگی برقرار شود؛ اشتغال هنگامی ارزشمند است که به نقش‌های اساسی زن در خانواده آسیبی نرساند و زمینه رشد کلی خانواده و جامعه را فراهم سازد.
می‌توان گفت: اسلام با نگرشی متوازن و انسانی، استقلال اقتصادی و مشارکت اجتماعی زنان را تأیید می‌کند، اما این تأیید همراه با تضمین کرامت، عفت و مصونیت آنان است. فراهم‌سازی فضاهای کاری متناسب، احترام به حقوق مالکیتی، آموزش و تسهیل حضور در مشاغل تخصصی و حمایت از نقش تبلیغی زنان، همه از مصادیق عملی این نگرش‌اند. تجربه تاریخی و نصوص دینی نشان می‌دهد که هنگامی که زن با رعایت حدود شرعی و حفظ کرامت وارد عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی می‌شود، هم خود رشد می‌یابد و هم جامعه از ظرفیت‌های ارزشمند او بهره‌مند می‌گردد؛ ظرفیتی که می‌تواند سلامت اخلاقی، پویایی اقتصادی و انسجام اجتماعی را تقویت کند.