فارابی؛ معلم ثانی و احیاگر فلسفه اسلامی

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، خانم سالم دانشجوی ارشد رشته فلسفه و کلام اسلامی پردیس خواهران دانشگاه رضوی به مناسبت روز جهانی فلسفه در یادداشتی برای سرویس آنلاین روزنامه قدس از فارابی، معلم ثانی و احیاگر فلسفه اسلامی نوشت.

متن این یادداشت از قرار زیر است:

سی‌ام آبان، روز جهانی فلسفه، یادآور نام «ابونصر فارابی» است؛ فیلسوفی ایرانی که اندیشه‌هایش، تمدن اسلامی را شکوفا و تفکر بشری را غنا بخشید.

ابونصر محمد بن محمد فارابی، در دهه 250 هجری قمری در شهر فارابِ خراسان دیده به جهان گشود. او با نبوغ خود در زمینه‌های مختلف علمی از جمله فلسفه، منطق، موسیقی، ریاضیات و علوم سیاسی، به یکی از بزرگ‌ترین چهره‌های تاریخ اندیشه بدل گشت. او که به زبان‌های عربی، فارسی و ترکی تسلط داشت، در فقه، حدیث و تفسیر نیز از دانش گسترده‌ای بهره‌مند بود.
لقب «معلم ثانی» که پس از ارسطو به او داده شده، نشان‌دهنده عمق دانش و تأثیرگذاری او در فلسفه و منطق است. فارابی را به حق «مؤسس فلسفه اسلامی» می‌دانند، زیرا او با تلاشی خستگی‌ناپذیر، فلسفه یونانی را با آموزه‌های اسلامی درآمیخت و بنیان‌های یک تفکر فلسفی نوین را در جهان اسلام بنا نهاد. او با ترجمه، تفسیر و شرح آثار فلاسفه یونان باستان مانند ارسطو و افلاطون، گنجینه‌های گرانبهای اندیشه را در اختیار اندیشمندان مسلمان قرار داد.
وی مدتی نیز در کسوت قاضی به قضاوت پرداخت و سال‌ها در بغداد به تحصیل و تدریس پرداخت و سپس راهی حلب شد. در آنجا، در دربار سیف‌الدوله، به مقام والایی رسید و با حمایت او به تحقیق و تألیف آثار ارزشمند خود ادامه داد. از او حدود ۷۰ اثر مکتوب به یادگار مانده که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به «الجمع بین رأیی الحکیمین»، «تحصیل السعاده»، «آراء اهل مدینه الفاضله» و «احصاء العلوم» اشاره کرد. فارابی در این آثار، به بررسی مسائل مختلف فلسفی، سیاسی و اجتماعی پرداخته و دیدگاه‌های بدیعی را مطرح کرده است.

چرا بزرگداشت فارابی؟

در میان چهره‌های درخشان فلسفه اسلامی، نام‌هایی چون ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا نیز به چشم می‌خورند. اما چه دلیلی وجود دارد که روز جهانی فلسفه را با نام فارابی گرامی بداریم؟
نقش بنیان گذار: فارابی نه فقط یک فیلسوف، بلکه بنیان‌گذار یک سنت فلسفی در جهان اسلام بود. او با ترجمه و تفسیر آثار یونانی، زمینه‌ را برای ظهور فلاسفه بزرگی چون ابن سینا فراهم کرد. بسیاری از مفاهیم فلسفه اسلامی، ریشه در اندیشه‌های فارابی دارند.
تقدم زمانی و تأثیرگذاری: اگرچه ابن سینا نیز فیلسوفی بزرگ و تأثیرگذار است، اما فارابی از نظر زمانی بر او تقدم دارد و نقش او در شکل‌گیری اندیشه ابن سینا انکارناپذیر است. ابن سینا خود اذعان داشته که فهم بسیاری از مسائل فلسفی را مدیون آثار فارابی است. همچنین، بزرگداشت ابن سینا به عنوان روز پزشک در تقویم رسمی کشور ثبت شده است. بنابراین، انتخاب فارابی به عنوان نماد روز فلسفه، فرصتی است برای تجلیل از جایگاه او به عنوان یکی از ارکان اصلی فلسفه اسلامی.
فارابی، با هوش و استعداد فوق‌العاده، تلاش بی‌وقفه برای یادگیری، استقلال فکری، و تسلط بر علوم مختلف، توانست شخصیتی چندوجهی و تأثیرگذار از خود به یادگار بگذارد.

کاربرد اندیشه‌های فارابی در دنیای امروز

اندیشه‌های فارابی، با وجود گذشت قرن‌ها، همچنان می‌توانند راهگشای ما در حل مسائل و چالش‌های دنیای امروز باشند:
عقلانیت و تفکر انتقادی: فارابی بر اهمیت عقل و استدلال در شناخت حقیقت تأکید داشت. او معتقد بود که انسان باید با تفکر انتقادی و بررسی دقیق شواهد، به دنبال حقیقت باشد. در دنیای امروز که با حجم انبوه اطلاعات و اخبار نادرست مواجه هستیم، این تأکید فارابی بر عقلانیت و تفکر انتقادی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در دنیای امروز که با حجم انبوه اطلاعات و اخبار نادرست مواجه هستیم، این تأکید فارابی بر عقلانیت و تفکر انتقادی، به ما کمک می‌کند تا فریب اخبار جعلی و تبلیغات گمراه‌کننده را نخوریم.
اخلاق و فضیلت‌گرایی: فارابی معتقد بود که هدف نهایی زندگی انسان، رسیدن به سعادت است. او سعادت را در گرو داشتن فضایل اخلاقی و عمل به آن‌ها می‌دانست. در دنیای امروز که ارزش‌های اخلاقی رو به زوال هستند، بازگشت به اندیشه‌های فارابی و تلاش برای تقویت فضایل اخلاقی در جامعه، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش آسیب‌های اجتماعی کمک کند.
عدالت و مدینه فاضله: فارابی در کتاب «آراء اهل مدینه الفاضله»، تصویری از یک جامعه آرمانی را ترسیم می‌کند که در آن عدالت، برابری و فضیلت حاکم است. اگرچه دستیابی به چنین جامعه‌ای شاید غیرممکن باشد، اما تلاش برای تحقق آرمان‌های فارابی می‌تواند ما را در ساختن جوامعی عادلانه‌تر و انسانی‌تر یاری کند.
تخصص‌گرایی و تقسیم کار: فارابی بر اهمیت تقسیم کار و تخصص‌گرایی در جامعه تأکید داشت. او معتقد بود که هر فرد باید در زمینه‌ای که استعداد و توانایی دارد، فعالیت کند و از این طریق به پیشرفت جامعه کمک کند. در دنیای امروز که با مسائل پیچیده و چندوجهی مواجه هستیم، تخصص‌گرایی و همکاری بین متخصصان مختلف، می‌تواند به حل این مسائل کمک کند.

فارابی، بااندیشه‌های عمیق و جامع خود، میراثی گرانبها برای ما به جا گذاشته است.بزرگداشت فارابی در روز جهانی فلسفه، دعوتی است برای بازخوانی این میراث گرانبها و الهام گرفتن از آن برای ساختن دنیایی عادلانه‌تر، انسانی‌تر و خردمندانه‌تر.