فطرت خاموش و گوش‌های بسته

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، حجت الاسلام والمسلمین دکتر رامین گلمکانی، عضو هیئت علمی دانشگاه رضوی در یادداشتی برای روزنامه قدس در تفسیر آیه‌ ۱۷۱ سوره بقره از فطرت خاموش و گوش‌های بسته نوشت که خداوند کفار را به گله‌ای از گوسفندان تشبیه می‌کند که صدای چوپان را می‌شنوند، اما معنای آن را درک نمی‌کنند.

متن این یادداشت از قرار زیر است:

در تفسیر آیه‌ ۱۷۱ سوره بقره، خداوند، کفار را به گله‌ای از گوسفندان تشبیه می‌کند که صدای چوپان را می‌شنوند، اما معنای آن را درک نمی‌کنند. ظاهر آیه توصیف بت‌پرستانی است که موجودی بی‌جان را می‌خوانند، اما در عمق سیاق، مفهومی گسترده‌تر نهفته است: انسان‌هایی که از روی تقلید و بی‌فکری در مسیر نیاکان یا حاکمان خود حرکت می‌کنند، بدون آنکه تأملی در درستی راه خویش داشته باشند.
امروز نیز این معنا فراتر از یک داستان تاریخی است. تقلید کورکورانه، در قالب‌های نو دوباره ظهور می‌کند؛ انسان‌هایی که گوش دارند اما سخن حق را نمی‌شنوند، چشمانی دارند اما حقیقت را نمی‌بینند و عقل دارند اما تعقل نمی‌کنند. این همان وضعیتی است که قرآن از آن به «سُمٌّ بُکمٌ عُمیٌ» یاد می‌کند: کر، لال و کور در برابر حقیقت.
این بی‌توجهی به حق نه از ناتوانی فطری انسان، بلکه از غبارآلود شدن فطرت الهی ناشی می‌شود. هر انسان، به تعبیر پیامبر اسلام(ص) بر فطرت پاک زاده می‌شود اما محیط، خانواده و تعلیم نادرست می‌تواند این فطرت را خاموش کند. برخی نیز در کمال اختیار و آگاهی، آن را با تکبر و عناد کنار می‌زنند تا مبادا منافع دنیاییشان آسیب ببیند.
چنین انسان‌هایی به تعبیر قرآن «بر رو و صورت خود راه می‌روند»؛ یعنی در مسیر زندگی، تنها زمین را می‌بینند، ماده و لذت را، نه آسمان معنا را. خداوند در سوره مُلک می‌فرماید: «آیا کسی که به رو و صورت راه می‌رود هدایت‌یافته‌تر است یا آن‌که استوار بر صراط مستقیم گام برمی‌دارد؟» و این پرسش همچنان در برابر بشریت امروز نیز برقرار است.
در زمانه‌ای که شعارهایی چون «عرب نمی‌پرستیم، باستان می‌پرستیم» یا «دین نمی‌خواهیم» شنیده می‌شود، این هشدار قرآنی بیش از هر زمان دیگری زنده است: انسان، هنگامی از مرتبه حیوانات هم فروتر می‌آید که تعقل را تعطیل کند. او ممکن است دانش داشته باشد، اما بی‌خردی‌اش از نداشتن عقل عملی و گوش دل نشأت می‌گیرد.
امید هنوز باقی است؛ همان‌گونه که وسوسه‌های شیطان هست، «نفحات الهی» نیز در فطرت هر انسان دمیده می‌شود. دل‌هایی که حقیقت‌جو باشند، هرچند در گرد و غبار دنیا پنهان شده باشند، با یک نسیم الهی می‌توانند دوباره بیدار شوند. اما آن‌که خود خواسته گوش خود را می‌بندد و چشم دل می‌پوشد، دیگر با هیچ موعظه‌ای درمان نمی‌پذیرد.