ضابطه‌مندی مجازی مطالبه‌ای از تمام قوا

به گزارش روابط عمومی دانشگاه رضوی، محمد مهدی لطیفی سیدآبادی، طلبه و دانشجوی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه رضوی پیرامون نخستین دیدار رهبر معظم انقلاب با هیئت دولت و اشاره ایشان به حکمرانی قانون در فضای مجازی در یادداشتی برای روزنامه قدس انتشار دهم شهریور 1403 به تبیین حکمرانی قانونمند و ضابطه مندی آن پرداخت.

متن یادداشت از قرار زیر است:

به‌تازگی رهبر معظم انقلاب در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت به موضوع حیاتی فضای مجازی اشاره کرده و فرمودند: «حرف من این است: فضای مجازی در کشور باید قانونمند بشود؛ آن‌وقت یک فرصت خواهد شد. اگر ما توانستیم در فضای مجازی حکمرانی قانونمند داشته باشیم، فضای مجازی برای کشور یک فرصت می‌شود، وَالّا ممکن است تهدید بشود». با وجود این نباید فراموش کرد تأکید و توجه رهبر معظم انقلاب روی این مسئله، صرفاً مطالبه‌ای از این دولت و آن دولت نیست و با یک جست‌وجوی ساده در بیانات ایشان می‌شود فهمید از گزاره‌های پرتکرار یک دهه گذشته و خطاب به دستگاه‌ها و قوای مختلف حاکمیتی بوده است؛ یعنی نمونه آن را مثلاً در دیدار رئیس و مسئولان قوه قضائیه در تیرماه سال گذشته نیز می توان یافت. رهبر معظم انقلاب در آن دیدار نیز از جای خالی وجود قاعده برای حفاظت از امنیت روانی مردم به عنوان حقی از حقوق عامه که به‌واسطه بی‌ضابطه بودن فضای مجازی مورد خدشه قرار گرفته است، صحبت کردند.  مضاف بر این تأکیدها و توصیه‌ها، تجربه‌های کشورهای مختلف به وضوح نشان می‌دهد عدم قانونمندی در فضای مجازی می‌تواند امنیت داخلی و نظم عمومی هر جامعه‌ای را به‌شدت به مخاطره بیندازد، به همین دلیل بسیاری از دولت‌ها با تصویب قوانین مؤثر در پی تبدیل تهدیدهای فضای مجازی به فرصتی برای پیشرفت کشور خویش هستند.

برای مثال در آمریکا قوانینی نظیر قانون حفاظت از کودکان در اینترنت (COPPA) و قانون مجرمان رایانه‌ای (CFAA) به منظور حفاظت از کاربران اینترنتی و مقابله با تهدیدات فضای مجازی وضع کرده است. انگلستان با تصویب قانون حفاظت از داده‌های عمومی (GDPR) و قانون جرایم ارتباطات (۲۰۰۳ Communications Act) سعی در مدیریت و قانونمند کردن فضای مجازی دارد. فرانسه با قوانین سختگیرانه حفاظت از داده‌ها و قانون مقابله با نفرت‌پراکنی آنلاین (Loi Avia) به دنبال ایجاد امنیت در فضای مجازی است. آلمان نیز با قانون اجرای شبکه (NetzDG) و چین با سیستم کنترل دقیق اینترنت و نظارت شدید بر فعالیت‌های برخط و حذف محتوای مضر، سعی بر قانونمندسازی فضای مجازی دارند. در کره‌جنوبی نیز قانون حفاظت از اطلاعات شخصی و قوانین مربوط به جرایم سایبری به طور فعال در حال اجراست. با توجه به نمونه آماری مشابه در سایر کشورها و تأثیرگذاری فضای مجازی بر سلامت روانی جامعه و نظم عمومی قانون‌گذاری و حکمرانی در حوزه فضای مجازی بی‌شک امری لازم و ضروری تلقی می‌شود. به همین دلیل رهبر معظم انقلاب در آغازین ایام دولت چهاردهم بر ضرورت تدوین و اجرایی شدن این مسئله با قید فوریت تأکید کرده‌اند و با ابلاغ رویکردی کارآمد برای قانونمندسازی فضای مجازی تأکید دارند فضای مجازی از یک تهدید بالقوه به فرصتی بی‌نظیر برای کشور تبدیل شود. از نکات کلیدی فرمایشات اخیر معظم‌له، این‌طور دانسته می‌شود که قوانین باید به طور واضح و شفاف تدوین شوند تا همه ابعاد این فضا را پوشش داده و هیچ جنبه‌ای از آن نادیده گرفته نشود. علاوه بر این نظارت مؤثر و برخورد سریع با تخلفات، نیازمند ایجاد ساختارهای اجرایی قدرتمند و هماهنگی است که بتوانند به درستی از اجرای قوانین حمایت کنند. همچنین حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بر اهمیت تدوین قوانینی تأکید داشته‌اند که ضمن حفظ امنیت ملی و نظم عمومی به آزادی‌های فردی نیز احترام گذاشته و آن‌ها را نقض نکند.

مضافاً نقش مردم در استفاده از فضای مجازی نباید فراموش شود، بنابراین آگاهی‌بخشی و آموزش عمومی باید جزو اولویت‌های قانون‌گذاری مجریان این مسئله باشد. علاوه بر این برای کاهش وابستگی به زیرساخت‌های خارجی توسعه و حمایت از فناوری‌های بومی باید در دستور کار قرار گرفته و ضمن شناسایی مشکلات موجود در این زمینه، راه حل‌های مناسبی برای برطرف کردن آن در دستور کار قرار گیرد. تشویق به توسعه فناوری‌های بومی نه‌تنها به استقلال کشور کمک می‌کند، بلکه سبب می‌شود فضای مجازی به جای تهدید به فرصتی برای رشد و توسعه کشور تبدیل شود.

در نهایت پیروی از رویکردی با پوشش‌دهی «تدوین قوانین جامع و شفاف»، «حفظ تعادل بین آزادی و امنیت»، «ایجاد ساختارهای اجرایی قوی»، «افزایش آگاهی عمومی» و «تشویق به توسعه فناوری بومی» نه تنها به قانونمندسازی فضای مجازی کمک می‌کند، بلکه این فضا را به فرصتی برای پیشرفت و ارتقای کشور تبدیل خواهد کرد.