بررسی شبهه تشبیه زنان به کشتزار در قرآن

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، هفتاد و یکمین جلسۀ کرسی‌علمی‌ترویجی با موضوع تحلیل کاربرد ادبی و معناشناسی شناختی واژه «حرث» در آیه «نسائکم حرث لکم» در مواجهه با شبهه شیء انگاری زنان در پردیس خواهران دانشگاه رضوی با ارائه خانم هاشم نیا، دانشجوی دوره دکتری رشته علوم قرآن و حدیث برگزار شد.

این نشست علمی با مدیریت خانم شهری نژاد و نقد خانم دکتر پیروزفر، دانشیار دانشگاه فردوسی و رئیس پردیس خواهران دانشگاه رضوی در کنار نقد خانم دکتر رحیم پور ازغدی استادیار دانشگاه فردوسی آغاز شد.

خانم شهری نژاد گفت: این مسئله از مباحث مهم و مورد مطالعه در روانشناسی غربی است که پیرامون این موضوع بحث می‌شود. تصویری که خانم ها در ذهن به ویژه در مواجهه با مردان از خود دارند و به دیگران ارائه می دهند چیست؟

وی افزود: مسلما این پدیده از نظر اسلام مورد قبول نیست به این دلیل که اسلام نگاه ابزاری و نگاه شی انگارانه به زن ندارد و اصولا این را سبب سقوط منزلت زن می‌داند چنانکه در آیات و روایات آمده است.

خانم هاشم نیا ارائه دهنده این نشست علمی که به بررسی دلایل و مستندات مختلف در مواجهه با آیه ۲۲۳ سوره بقره صورت گرفته گفت: این پژوهش با توصیف و تحلیل داده ها، ضمن بیان دیدگاه لغویان و مفسران به ویژه علمای بلاغت و مفسران ادبی به بررسی معناشناسی شناختی واژه «حرث» پرداخته است.

وی افزود: این بررسی با تکیه بر اصول قرآنی آن، که عبارتند از اصالت تعابیر قرآنی، اصل تعیین پذیری مفهوم سازی قرآنی، اصل مقوله بندی، اصل شفافیت معنا، اصل تلفیق مفهومی، به این نتیجه دست یافته که ایجاد شبهه مذکور، ناشي از عدم شناخت كافي نسبت به نكات بلاغي به ويژه تشبيه بليغ در قرآن است كه نه تنها بـا استفاده از ديدگاه هاي ادبي قدما قابل دفاع است بلكه ازمنظر دانش نوين معناشناسي شناختي نيز به وجهي مطلوب تأييد وتحسين مي شود.

هاشم نیا ادامه داد: دلیل این تایید و تشویق آن است که از اين تشـبيه مفـاهيم برجسـته و فـاخري همچون جايگاه ونقش حياتي زن در بقاء و رشد نسل بشر وضرورت توجه ويژه مـرد بـه وي، به شكلي مستدل و روشمند به دست می آید.

وی در پایان ارائه بحث خویش به نتیجه گیری از این مباحث پرداخت و گفت: نتايج حاصل از تحقيق در پاسخ به شبهه شيئ انگاري زنان در انگاره مردان در قرآن، چنین است:

۱. به شهادت آيات متعدد قرآني و روايات بسيار از معصومان عليهم السلام، زن و مرد از حيث جايگاه انساني تفاوتي نداشته و ملاك برتريشان تنها تقـواي الهـي اسـت.

قـرآن كـريم هنگام طرح مسئله زن و مرد می فرماید اين دو را از چهره مذکر و مونث نشناسـيد بلكـه از چهره انسانيت بشناسيد و حقيقت انسان را روح او تشكيل مي دهد نه بدن او. انسانيت انسان را جان او تأمين مي كند نه جسم او و نه مجموع جسـم و جـان.

در نظام معرفتي قرآن كريم، زن و مرد در فطرت خداشناسي، كسب معرفت، رسيدن به قرب الهي و ديگر استعدادها، همسان هستند و قابليت اين را دارند كه به كمال و درجه نهايي انسانيت دست يابند. 

اين حقيقت در چندين آيه از قرآن آشكارا بيان شده است و قرآن كريم در ترسيم جايگاه و هويت ارزشـمند زن، پا را فراتر نهاده و يك بانوي مؤمن را الگـوي تمـام انسـانهـا اعـم از مـرد و زن معرفـي کرده است.

خداوند بـا بيـان ايـن حقـايق چنـان منزلت و جايگاه زن را در اذهان بشر تعالي مي بخشد كه ديگر نه مي توان كمترين شبه هاي مبني بر شئ انگاري زن از ديدگاه قرآن و اسلام را مطرح ساخت و نه مردان را يارای نگاه سودجويانه و ابزارگونه از اين وجود متعالي بالقوه باشد. بنابراین شايسته است جايگاه اين تشبيه در قرآن با ادلّه علمي و منطقي تبيين گردد.

۲. با انجام بررسي هاي ادبي در علم بلاغت و لغت شناسي به خوبي روشن مـي شود كـه به كارگيري واژه حرث به عنوان يك مشبه به براي نسـاء داراي ابعـاد حمـايتي مختلفـي نسـبت به زن است كه سبب مي شود مفاهيم بنيادين و مورد نظر خداوند بدين شيوه به نحو احسـن در

ذهن مخاطب ترسيم و به او انتقال یابد. همچنين با استفاده از مباني معناشناسي شناختي عام و خاص (قرآني) نيز مي توان به نحو مستدل و مطلوبي به اين مهم دست يافـت. از جملـه اينكـه برمبناي اصالت تعابير قرآني، واژهای كه بشود آن را بـا واژه حـرث در آيـه مـذكور جـايگزين

ساخت تا بتواند به همان صورت مراد متكلم را به مخاطب منتقل كند تعريف نمـي شـود.

این تشبيه زن به کشتزار تشبيه بسیار جالبی است که همان طور که یک کشتزار باعث رشد و نمو و غیره می‌شود، زن هم باعث ازدیاد نسل بشر مي شود.

همانطور که کشتزار نیاز به رسیدگی و حمایت دارد زن هم نیاز به رسیدگی و حمایت دارد تا بتواند آن بحث ازدیاد جمعیت و نسل را و مباحث احساسی زن را در بربگیرد.

خانم دکتر پیروزفر، رئیس پردیس خواهران دانشگاه رضوی در مقام نقد بیان داشت: عنوان را که خواندم کنجکاوانه وارد بحث شدم که «نِساؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُم» معنایش بحث شی انگاری دارد یا ادامه آیه؟ یعنی به نظر من این قسمت شاید خیلی مسئله نداشته باشد بلکه ادامه آیه «فاتوا حرثکم انی شاتم» مسئله دارد.

وی افزود: به نظر من در این مقاله مسئله هنوز شناخته نشده است در «اَنّی شاتم» حرف زیاد است و معرکه آراء مفسران در کلمه اَنّی است.

وی ادامه داد: اینکه گفتید خداوند در قرآن به جسم توجه نکرده، اتفاقا در همین آیات خداوند جسمانیت را بیان می‌کند. آیه قبل می فرماید «یسئلونک عن المحیض» محیض جسم است یا روح و نفس؟ معلوم است که زن در حالت جسمانی است.

استاد دانشگاه فردوسی بیان داشت: شما معناشناسی شناختی را خوب بحث کردید اما در مقاله خود چه استفاده ای از آن کردید؟ گفتین ما کاملا بدیهی و روشن از آیات و روایات نگاه متعالی به زن را می‌بینیم  انصافا این گونه نیست چرا که اگر اینگونه بود ما آنقدر مسئله نداشتیم.

وی افزود: برخی از اسامی در فهرست منابع را، الف و لام دادید و برخی را ندادید و از بین آنهایی که الف و لام ندادید در حالی که جزء اسم بوده مثل المنجد، نورالدین المنجد، عنوان اسم او المنجد است.

در ادامه این نشست علمی خانم دکتر رحیم پور ازغدی، استادیار دانشگاه فردوسی به نقد این ارائه علمی پرداخت و گفت: اینکه میگوئیم زن کرامت دارد خب این آیه چگونه این مسئله را اثبات می کند؟ در تیم نویسندگان افرادی که حضور داشتند هیچ کدام تخصصی زبان شناس نبودند، در صورتی که زبان شناسی در تحلیل مسائل به ما کمک می‌کند.

وی در پایان ضمن بیان چند مورد اشکال ویراستاری گفت: شما گفتید که می‌خواهید از رویکرد تاریخی هم به این مسئله  نگاه کنید اما رویکرد تاریخی شما در حد ۴،۵ سطر است.

پس از نقد منتقدان، ارائه دهنده به اشکالات بیان شده پاسخ داد.