ادبیات در حمایت از فلسطین سنگ تمام گذاشته است

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، اگر به تاریخچه شعرهای اجتماعی نگاهی بیندازیم، بی گمان، شعر مقاومت یکی ازمهم ترین شاخه‌های تغییر آفرینی در جوامع مختلف بوده است. شعری که نمونه‌های موفق آن را در ادبیات عرب با موضوع فلسطین شنیده‌ایم.

 به تازگی با رویدادهای ناگواری که در سرزمین فلسطین اشغالی رخ داده، شاهد اوج گیری دوباره سرایش شعر مقاومت در کشورهای مسلمان هستیم. سال 1385 بود که تعدادی از شاعران عرب در دیدار با رهبر انقلاب به شعرخوانی‌ پرداختند و این دیدار، مقدمه‌ای برای برگزاری دیداری پرشورتر در سال 1395 شد.

در همین دیدارها بود که مقام معظم رهبری ضمن اشاره به نقاط قوت شعر عرب بر لزوم استفاده از شعر به نفع مقاومت فلسطین تأکید کردند و این موضوع، توجه تعداد زیادی از حاضران این جلسه را دوباره به اهمیت بالای شعر مقاومت معطوف کرد. چندی پیش نیز مستند «ترانه‌های بازگشت» که به همت موسسه فرهنگی، پژوهشی انقلاب اسلامی ساخته‌شده بود از رسانه ملی پخش شد. در این مستند به شکل مفصلی درباره تاریخچه شعر مقاومت توضیحاتی ارائه شد.

برای بررسی دقیق‌تر وضعیت امروز شعر مقاومت و ویژگی‌های آن دکتر حمید عباس زاده، پژوهشگر ادبی، عضو هیئت علمی و مدیر گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه علوم اسلامی رضوی در این باره با ما به گفت و گو نشست که در ادامه مشروح آن تقدیم می شود.

شاعران صدر اسلام، پیشتازان شعر مقاومت

دکتر عباس زاده در تشریح تاریخچه ادبیات مقاومت گفت: به جرئت می‌توان اعلام کرد که تاریخچه ادبیات مقاومت که شامل شعر، داستان، خطابه‌ها و ... می‌شود اززمان صدر اسلام، در پرتو تعالیم قرآن کریم و رهنمودهای پیامبر اعظم(ص) شروع شده و شاعران مسلمان در همه دوره‌های تاریخی با این نوع نگاه، ذوق و قریحه خودشان را وقف ارزش‌های اسلامی کرده‌اند.

عموی پیامبر اکرم (ص) در صدر اسلام با شعر خودش از دین اسلام و مسلمانان دفاع کرده است. پس از آن هم شاعران زیادی در کنار پیامبر اکرم (ص) تیغ بران کلام خودشان را از نیام بیرون کشیدند و با ظلم مبارزه کردند. حسان بن ثابت، کعب بن مالک و  عبد ا... بن رواحه، جزو همین شاعران به شمار می‌آیند. در نتیجه، این شاعران را می‌توان پیشتازان شعر مقاومت در دنیای اسلام دانست.

ادبیات مقاومت در منطقه

عضو هیئت علمیدانشگاه رضوی افزود: وقتی ما به تاریخچه شعر و ادبیات در دو قرن گذشته توجه می‌کنیم در منطقه آسیا، غرب آسیا و آفریقا که زخم خورده استعمار داخلی و خارجی بوده‌اند باآثارفاخری در حوزه ادبیات مقاومت و پایداری مواجه می‌شویم. این ادبیات، صدای آزادمردانی است که همواره در پی دفاع از ارزش‌ها، سرزمین و موجودیت خودشان در مقابل بیگانگان بوده‌اند. آن‌ها این فریاد را در لباس شعر به گوش جهانیان رسانده‌اند.

دکتر عباس زاده گفت: ادبیات مقاومت با موضوع فلسطین نیز در همین راستا در نیمه دوم قرن بیستم و پس از جنگ‌هایی که میان کشورهای عربی و اسرائیل در گرفت به عنوان یک جریان شعری از دل جامعه مسلمانان جهان سربرآورد. در این دوره شاهد ظهور شاعرانی مانند محمود درویش، سمیح القاسم، ابراهیم طوغان، محمد الماغوط، نزار قبانی و... هستیم. این شاعران با سلاح کلمه در کنار شاعران، نویسندگان، روزنامه نگاران و خوانندگان دیگر کشورها به میدان آمدند.

وی تصریح کرد: گر چه برخی تحلیل گران، معتقدند شعر مقاومت در دهه‌های گذشته رو به افول رفته اما بنده بر این باورم که هیچ گاه شاعران آزادی خواه دست از آرمان‌های فلسطین نکشیده‌اند؛ علاوه بر این ،برخی شاعران نوقلم نیز به این جمع افزوده شده‌اند و این نشان دهنده روح پویا و حیات ادامه دارشعر مقاومت است.

راز جاودانگی ادبیات مقاومت

مدیر گروه زبان و ادبیات عربی گفت: باید به این نکته اشاره کرد که ادبیات مقاومت تنها به شعر، مربوط نمی‌شود بلکه شامل سایر گونه‌های ادبی نیز هست. بی تردید یکی از رازهای جاودانگی این ادبیات، همین جنبش فکری متعالی است. در تمام شاهکارهای ادبی، بعد از زیبایی ساختاری و بیان، اندیشه‌های ناب و اصیل را می‌توان جزو اصول و دلایل ماندگاری یک اثر به شمار آورد.

عشق به سرزمین

این پژوهشگر ادبی در تشریح جایگاه پرداختن به موضوع سرزمین درشعر مقاومت افزود: مفهوم سرزمین دراین نوع از ادبیات، دارای جایگاه ویژه‌ای است. اگر شاعرشعر مقاومت را از خاک سرزمینش دور کنید او مانند گیاهی  است که از خاک جدایش کرده‌اید و به زودی می‌خشکد. محمود درویش، شاعر مقاومت فلسطین درباره سرزمین اشغال شده‌اش می‌گوید:

«وطنم! ای عقابی که منقار شعله ورش را پنهان می‌کند در چشم هایم/ در خلال شاخه‌های چوب./تمام آن چه را که در پیشگاه مرگ، مالکش هستم/پیشانی‌ام، دستم و چشمم را به تو می‌سپارم./ من وصیت کرده‌ام قلبم را چون درختی بکارند / تا پیشانی‌ام لانه‌ای برای گنجشککان باشد.»

اسطوره آفرینی

وی خاطر نشان کرد: در ادبیات، معمولاً از اسطوره‌های حقیقی یا ساخته ذهن شاعر یا شاعران گذشته وام گرفته می‌شود. شاعر از پیشینه‌های تاریخی وام می‌گیرد و روح و جان دوباره‌ای به اسطوره‌ها می‌بخشد تا جوانان را بیدار کند و خون غیرت را در رگ آن‌ها به جوش آورد. «طارق ابن زیاد» (که در فتح آندلس تأثیر گذار بود)، خنساء (بانوی شاعره مشهور عرب) و متنبی (از شاعران قرن چهارم و جزو تاثیرگذارترین شاعران عرب زبان) از جمله اسطوره‌های عرب به شمار می‌روند که «محمد الماغوط» از شاعران سوری، آن‌ها را در شعرش آورده و می‌گوید:

 «پرچم میهنم را چونان پیراهنی خواهم پوشید/ و با نخستین گردبادی که بر پیراهنم می‌توفد/ از یکی از تپه‌های نزدیک به تاریخ، بالا می‌روم / شمشیرم را به مشت طارق / و سرم را به سینه خنسا ء / قلمم را به انگشتان متنبی پرتاب خواهم کرد».

آرزوی صلح و دعوت به حق طلبی

وی تصریح کرد: از دیگر درونمایه های شعر مقاومت باید به صلح طلبی عادلانه شاعران مقاومت اشاره کرد. اگر چه آن‌ها همواره مردمشان را به دفاع از میهن دعوت می‌کنند اما از صلح عادلانه نیز غافل نبوده‌اند و در این باره شعرهای زیادی سروده‌اند.

 «سمیح القاسم» شاعر مشهور فلسطینی در شعری با موضوع صلح می‌گوید: «راست قامت راه می‌روم/ در دستم شاخه زیتون و کبوتری و بر کتفم نعشی»

وی افزود: از ویژگی‌های دیگر شعر مقاومت این است که چشم اندازی از رشادت‌های رزمندگان حق علیه باطل را به نیکی می‌ستاید. «محمد الفیتوری» (شاعر اهل آفریقا) از جمله شاعرانی است که شعرهایی مثال زدنی در این باره دارد. او می‌گوید: «شکوه از برای زیتون است در سرزمین صلح/ از برای گنجشکان کوچکی که در کشتزارها/ جست و جوگرند/ و برای سپاه سنگر گرفته در کشتزارهای وطن بزرگ». تمجید از این رزمندگان و نام آن‌ها از مفاهیمی است که در شعر مقاومت نقش پررنگی دارد. «محمد الماغوط» یکی دیگر از شاعران مطرح ادبیات عرب با همین مضمون می‌گوید:

«دیگر مرا در بندرها و قطارها نخواهی یافت /مرا در کتابخانه‌ای عمومی خفته بر نقشه اروپا می‌یابی / خفته چون یتیمی در پیاده رو ها / لب‌هایم رودها را لمس می‌کند / و اشک  هایم از قاره‌ای به قاره‌ای جریان دارد».

دکتر عباس زاده در پایان گفت: شاعران مقاومت با الهام از قرآن کریم که فرموده با تمام قوا برای رویارویی با دشمن آماده باشید، تمام توانشان را در سرودن شعرهایی با درونمایه های شگرف به کار بسته‌اند. نزار قبانی در یکی از شعرها که به موضوع خیانت نیروهای مختلف داخلی به کشورشان سروده، با کلامی قدرتمند و با رشادت دشمن را به انتقام تهدید می‌کند و می‌گوید:

«از نیزارها همچون جن ظاهر می‌شوید/ از بسته‌های پست/ از ایستگاه‌های اتوبوس /از جعبه‌های سیگار/ از پمپ‌های بنزین / از سنگ قبرها /از تکه‌های گچ/ از تخته سیاه / از موی دختران / از چوب صلیب‌ها. / از برگ‌های قر آن بر شما می‌تازیم / از لابه لای سطرها و آیه‌ها»