قرآن و زیبایی شناسی

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، کتاب قرآن و زیبایی شناسی با 288 صفحه در چهار فصل دانش زیبایی شناسی و گذری بر پیشینه و نگره‌های آن، مفهوم‌ها و موضوع‌های زیبایی شناسی، مفهوم‌ها و نگره‌های زیبایی شناختی در قرآن، و زیباشناسی قرآن به قلم حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسن خرقانی، عضو هیئت علمی دانشگاه رضوی به رشته تحریر درآمده است.

این پژوهش که اثر برگزیده دهمین دوره انتخاب کتاب سال خراسان بوده در ۴ فصل ساماندهی شده که در فصل یک و دو به دانش زیبایی شناسی و دو فصل دیگر در حوزه علوم و معارف قرآن سخن می گوید.

فصل نخست به تعریف زیبایی شناسی و پیشینه آن و نیز دیدگاه‌های زیباشناسان و مکتب‌های مختلف زیبایی شناسی می‌پردازد در این بخش پس از شناسایی دانش زیبایی شناسی، پیشینه آن از یونان باستان و دیدگاه‌های فلاسفه ای چون افلاطون، ارسطو و فلوطین بیان می‌شود. در ادامه گذری بر نگره‌های زیباشناختی سنت آوگوستین  و توماس آکویناس در قرون وسطا دارد.

زیبایی شناسی نوین از قرن هجدهم شروع می‌شود و تاکنون امتداد دارد در این بخش به مهم‌ترین فیلسوفان زیباشناس و مکتب‌های مهم زیبایی شناسی پرداخته که مباحثی چون تجربه گراییف کانت، هگل، جنبش زیبایی گرایی، پرآگماتیسم، بیانگری و پسامدرنیسم را شامل می‌شود.

این فصل به زیبایی شناسی از منظر اسلام و متفکران مسلمان پایان یافته و در آنجا می‌گوید بر اساس اسلام و قرآن می‌توان نظام خاصی در زیبایی شناسی طراحی کرد تا پاسخگوی نیازهای فکری و عملی بشر در این عرصه شود.

فصل دوم به بررسی مفاهیم موضوع‌های زیبایی شناسی می‌پردازد این فصل مکمل فصل پیش است که ۵ واژه زیبایی، شکوهمندی، زشتی، هنر و زیبایی شناسی را تبیین و در ذیل هر یک موضوع هایی مربوط به آن را مطرح و بررسی می کند.

مثلا در ذیل زیبایی به عینی یا ذهنی بودن زیبایی عوامل اثرگذار در زیبایی، اصول و نشانه‌های زیبایی، تجربه و نگرش زیبایی شناختی می پردازد و در ذیل هنر به چیستی هنر، طبقه بندی و سلسله مراتب هنرها، هدف‌ها و کارکردهای آنها و دین و هنر پرداخته است.

در حال حاضر آثار مناسب در باب زیبایی شناسی که این دانش را به صورت گویا و جامع بشناساند در زبان فارسی اندک است در آن آثار موجود نیز انسان مطلوب خود را به دشواری ممکن است بیابد. تخصصی بودن و ناآشنایی با زبان و اصطلاحات برخی کتاب‌ها و ترجمه‌های متفاوت و نارسای بعضی دیگر از آثار نیز از دشواری‌های این رشته است.

نویسنده این اثر برگزیده در پنجمین فراخوان آثار پژوهشی حوزه علمیه خراسان برای آشنایی با زیبایی شناسی و تنظیم این دو فصل، وقت زیادی را صرف مطالعه آثار بسیاری در زبان فارسی و عربی و گاه انگلیسی کرده که در میان آثار موجود از «دانشنامه زیبایی شناسی» فرهنگستان هنر بهره بیشتری برده و آن را بهتر دانسته است.

فصل سوم درباره مفهوم‌ها و نگره‌های زیباشناختی در قرآن کریم است این فصل در عین آنکه کاری میان رشته‌ای به شمار می‌آید معارفی و موضوعی نیز بوده بگونه‌ای که آن را می‌توان تفسیر موضوعی در زمینه زیبایی در قرآن محسوب کرد.

در این فصل ابتدا مقدمه‌ای درباره رابطه قرآن کریم و زیبایی شناسی آورده و سپس به واژه شناسی زیبایی در قرآن کریم پرداخته‌است که بیش از ۱۰ واژه را در بر گرفته که مهمترین آنها سه واژه جمال، حسن، و زینت است.

در ادامه ضمن اشاره به پدیده‌های زیبایی شناختی در قرآن قرآن کریم، زیبایی انسان، زیبایی‌های طبیعت و حیوانات، زیبایی آسمان، رنگ‌ها و نور، زیبایی‌های بهشتی، زیبایی‌های معنوی و اخلاقی و زیبایی‌های هنری را در کتاب آسمانی قرآن بررسی کرده است.

ابزارهای زیبا سازی و نشانه‌های زیبایی در قرآن کریم بحث دیگری است که در این فصل به آن پرداخته و تناسب و توازن، چینش منظم، تنوع و تضاد، و پیراستگی از عیوب به عنوان نشانه‌های زیبایی از منظر قرآن کریم کار شده است همچنین اثبات می‌شود که خداوند سرچشمه همه زیبایی‌ها بوده و زیبایی در آفرینش الهی منظور نظر قرار گرفته و اسلام نیز به آن اهمیت ویژه داده است.

در بحث عینی یا ذهنی بودن زیبایی از دیدگاه قرآن بیان می شود که زیبایی مراتبی دارد و با توجه به آن، گاه این زیبایی به خود اشیا برمی‌گردد و گاه در ذهن تصور کننده آن است.

کارکردهای زیبایی از نگاه قرآن، تاثیرات مثبت و منفی آن بر نفس انسان و زینت‌های شیطانی و باطل از دیگر موضوع‌های فصل سوم است.

فصل چهارم به قرآن کریم به عنوان موضوع زیبایی پرداخته و کاری قرآن شناسان است در ادامه نیز پیشینه زیبایی شناسی قرآن مهم‌ترین آثار نگاشته شده درباره آن بیان شده که خود انواعی گوناگون دارد و در پایان به دلیل پیوند قرآن و عترت، به زیبایی شناسی سخن امامان معصوم اشاره ای شده است.