شرح صدر و حالت خشوع و خضوع

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر علی خیاط، رئیس دانشگاه رضوی در شرح دعای روز پانزدهم ماه مبارک رمضان به تبین معارف دعا پرداخت که در ادامه ارائه می شود:

اللهمّ ارْزُقْنی فیهِ طاعَةَ الخاشِعین واشْرَحْ فیهِ صَدْری بإنابَةِ المُخْبتینَ بأمانِکَ یا أمانَ الخائِفین
خدایا در این روز طاعت  بندگان خاشع  خودت را نصیب من کن و شرح صدری عنایتم کن که منشا توبه و انابه حقیقی باشد.
درخواست نخست ما در این روز طاعت بندگان خاشع است که به عنوان روزی طلب می کنیم. ما دو عنوان خضوع و خشوع را در اصطلاح معنوی داریم خضوع عبارت است از حالت فروتنی و انکسار بیرونی و ظاهری که در رفتار ظاهری انسان و نمایش بیرونی خودش را نشان می دهد. در مقابل پدر و مادر که می گویند خضوع داشته باش انسان حالتی به خودش می گیرد که محبت و مهربانی می کند با زبان نرم و اطاعت  ویژه برخورد می کند این خضوع است.
اما خشوع  نوعی فروتنی قلبی و درونی است. آنچه که در ظاهر دیده می شود ناشی از یک خشوع قلبی باید باشد اون فروتنی درونی خشوع است خدایا به من توفیق بده طاعت خاشعان را بجا بیاورم! طاعت اگر از روی خشوع و حضور قلب نباشد و انسان در درون نسبت به آن یک عقیده محکمی نداشته باشد مقبول درگاه خداوند نخواهد بود که بماند، تاثیرگذاری لازم را هم نخواهد داشت.
مثلا در مورد نماز اگر موقع نمازحواس ما به همه جهت باشد جز نماز، هرچه گم یا فراموش کرده در نماز پیدا کنیم این نشان می دهد که در واقع خضوع هم نیست چه برسد به  خشوع!  ظاهر فرد نشان می دهد که چه حالتی دارد و متوجه نیست با که در حال صحبت است چنین نمازی کجا تاثیرگذاری مدنظر را می تواند داشته باشد؟!
اگر می خواهد نمازش«إِنَّ ٱلصَّلَوٰةَ تَنۡهَىٰ عَنِ ٱلۡفَحۡشَآءِ وَٱلۡمُنكَرِۗ » باشد باید در قلب خود نسبت به آن  خشوع داشته باشد از این رو در صفات مومنین آمده« الَّذِينَ هُمْ فِي صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ»  یعنی در درون خود حس تواضع و اینکه در مقابل چه کسی هستند را درک و حس حضور دارند می دانند با که در حال صحبت و عبادت هستند اگر این حالت وجود نداشته باشد عبادت مقبول واقع نمی شود و تحول هم ایجاد نمی کند و چنینی عبادتی تاثیر که هیچ، تدام هم در زندگی  پیدا نمی کند.
اطاعت اگر می خواهد تاثیرگذار باشد باید خاشعانه بوده و انسان  حضور قلب داشته باشد وقتی این حالت را ندارد موقع نماز حس می کند یک بار سنگین بر دوش او گذاشته شده و این حس بارسنگینی، انجام عمل را به تاخیر می اندازد و همه کارها را مقدم بر نماز می کند  این دلیل بر عدم وجود خشوع است که سریع تر می خواهد از آن بگذرد و تمام کند.
« اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعينَ» اگر حالت خشوع نباشد حس سنگینی یک تکلیف را خواهد داشت. طاعت حقیقی موثر باید خاشعانه باشد اگر این حالت به وجود آمد خضوع هم  در بیرون هم پدیدار می شود. و اما خشوع و فروتنی  وقتی ایجاد می شود که انسان با تقوا و خدا ترس باشد که در این صورت طاعت ما با کیفیت و اثر بخش می شود.
دومین درخواست ما در این روز شرح صدر است و این حالت وسعت روحی انسان و ظرفیت بالایی است که در شرایط دشوار و مشکلاتی که انسان قرار می گیرد تفکر عمیق و افزایش بصیرت را ایجاد می کند. برای هر انسانی این لازم است اگر نداشته باشد توفیقی در بسیار از مسائل و عبادات نخواهد داشت.
برخی از انسان ها هستند وسعت دید وگشاده رویی و ضمیر فراخ و نهاد پروسعتی دارند که پذیرش هر واقعیتی هرچقدر بزرگ را دارند. و برخی چنان روح تنگ و محدودی دارند که هیچ حقیقتی نافذ در روحشان نخواهد بود افق دید آنها کوتاه و به مسائل مالی و روزانه محدود می شود به نعمت کوچکی که می رسد فکر می کند همچی دارد و کمترین حادثه هم سبب جزع و فزع و داد و بیداد عالم گیرش می شود.
افراد دارای شرح صدر بالا و و روح بلند در مواجهه با مسائل و سختی ها با روی باز برخورد می کنند وسعت روح و شرح صدر یکی از نعمت های بزرگ است خدا وقتی پیامبر را معرفی می کند منت بر او می گذارد از شرح صدری که به او داده سخن می گوید« أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ...»
اگر شرح صدر نباشد انسان زیر بار مشکلات کمرشکن و سنگینی که بر روی دوش او می گذارند کمر خم می کند نمی تواند مسولیت های بزرگ را به عهده بگیرد در دعاهای انبیا داریم موسی از خدا موقع قبول نبوت « رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي» می خواهد.
شرح صدر باشد براحتی می توان مسولیت های اجتماعی مختلف را پذیرفت و از پس آن برآمد مسولیت دینی، خانواده، مردم، همه را با توانایی تمام به انجام می رساند اگر این توانایی را نداشته باشد به خصوص در حوزه حاکمان، باری که از روی دوش مردم برنمی دارند بماند، که باری هم آنها می گذارند.
شرح صدر خیلی مسئله مهمی است که از او به عنوان نعمت یاد شده« فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ» خدا کسی را که می خواهد هدایت کند به او شرح صدر می دهد این مقدمه هدایت است راز برتری که دین اسلام بر سایرادیان دارد همین حالت شرح صدر است در دعای امروز به همین دونکته مهم  بسنده می کنیم و امیدواریم خداوند روزی ما بگرداند.