آشنایی بیشتر با رشته های دانشگاه علوم اسلامی رضوی: «رشته تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی»

شناخت گذشته و کشف رخدادهای آن همواره برای بشر نه تنها جذاب بوده است بلکه یک نیاز می باشد. رشته «تاریخ اسلام» و رشته «تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی» در جامعه ی امروز کشورمان که همواره در معرض تهدیدات فکری و عقیدتی است یک نیاز حیاتی است.

دانشگاه علوم اسلامی نیز برای رفع این نیاز جامعه اسلامی و در راستای رهنمودهای مقام معظم رهبری دست به تشکیل رشته و گروه تاریخ اسلام زد تا خدمتی کرده باشد به کشور اسلامی عزیزمان.

مصاحبه پیش رو که با مدیر گروه تاریخ اسلام و تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی –جناب دکتر روحی- گرفته شده است، در جهت آشنایی بیشتر متقاضیان رشته های تاریخی دانشگاه علوم اسلامی رضوی تنظیم شده است. این استاد دروس تاریخی که خود، تبحر خاصی در منبع شناسی و مرجع شناسی کتب دسته اول تاریخی دارد پاسخ گوی سوالات ما درباره این رشته دانشگاهی است.

+ با توجه به اینکه شما از ابتدای تشکیل گروه مستقل تاریخ اسلام، در سمت مدیریت قرار دارید، به نظر شما هدف از ایجاد رشته «تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی» در دانشگاه علوم اسلامی رضوی چیست؟

هدف از راه‌اندازی این رشته در دانشگاه علوم اسلامی رضوی، تربیت متخصص و نظریه‌پرداز در عرصه‌های تاریخ­ اسلام و شناخت جایگاه فرهنگ و تمدن اسلامی است.

 رشته «تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی» در سال 1382 در دانشگاه علوم اسلامی رضوی تأسیس شد. هدف اصلی از تأسیس این رشته آشنایی دانشجویان و طلاب با پیشینه علمی، فرهنگی، تمدنی و تاریخی ایران و جهان اسلام است. در این رشته دانشجو سیری از تاریخ اسلام و ایران از آغاز ظهور اسلام تا دوران معاصر را مطالعه می‌نماید؛ و تمامی عواملی که باعث شکل‌گیری، رشد و گسترش تمدن اسلامی شده مورد بررسی قرار می‌دهد؛ همچنین با مهم‌ترین دستاوردهای تمدنی و فرهنگی مسلمین در حوزه‌هایی همچون پزشکی، نجوم، ریاضیات، جغرافیا، تشکیلات اسلامی و... آشنا می‌گردد.

+ این رشته تا چه مقطعی در دانشگاه تدریس می‌شود؟

- علاوه بر پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی در مقطع کارشناسی ارشد نیز دانشجو می‌پذیرد؛ البته بحث پذیرش در مقطع دکتری نیز مطرح است و امید داریم که در آینده نزدیک مجوز مقطع دکترای رشته را اخذ نماییم.

+ با توجه به هدف اصلی دانشگاه مبنی بر تربیت نیرو برای حوزه علمیه، به نظر شما چه تناسبی بین این رشته و یک محیط حوزوی وجود دارد؟

به لحاظ اینکه دانشجویان دانشگاه علوم اسلامی رضوی به دروس حوزوی و به ویژه ادبیات عرب و فقه و اصول متمرکز شده و همزمان با دروس تخصصی، دروس حوزوی را نیز مطالعه می‌نمایند، لذا دانشجو با بهره‌گیری از هر دو تخصص بسیار بهتر و دقیق‌تر می‌تواند به تبلیغ و تبیین اصول اسلامی بپردازد؛ مخصوصا در حوزه‌های علمیه که بحث‌های تاریخ تشیع، ماخذشناسی و تاریخ اسلام برای تدریس و تبلیغ کاربرد موثری دارد.

- فارغ التحصیلان این رشته توان علمی بسیار خوبی در جهت تدریس دروس تاریخ تشیع و تاریخ اسلام و به کارگیری آموخته‌های تخصصی خود در جهت تبلیغ و تبیین شعائر شیعی  و اسلامی دارند.

+ عمدتاً یک طلبه رشته تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی در دانشگاه علوم اسلامی رضوی چه دروسی را در این دانشگاه می‌گذراند؟

- به طور کلی دروس رشته تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی از دو بخش کلی تشکیل شده است.

1- دروس مرتبط با تاریخ سیاسی اسلام: دروس این بخش از دوران جاهلیت شروع شده و چند واحد درسی در ارتباط با عصر نبوی، سپس دوره خلفای اموی و عباسی و دولت‌های مستقل و نیمه مستقل شامل طاهریان، سامانیان، غزنویان، آل بویه، سلجوقیان، مغول و ایلخانان، ترکمانان، صفویه و دولت عثمانی را شامل می‌شود. همچنین چند واحد درسی در ارتباط با تاریخ تشیع و دولت‌های شیعه، تاریخ اهل‌بیت می‌گذرانند.

در کنار این دروس، درس‌هایی نیز در ارتباط با تاریخ سیاسی دولت‌های مصر و شام از صدر اسلام تا دوره عثمانی که مهم‌ترین آنها دولت‌های طولونیان، اخشیدیان، فاطمیان، ممالیک و در نهایت حکومت عثمانی بر مصر و شام است. همچنین مطالعه و بررسی دولت‌های مغرب و اندلس (اسپانیا و پرتغال کنونی) شامل عصر والیان، امویان اندلس، ملوک‌الطوایف، مرابطین، موحدین، بنی‌نصر یا بنی‌احمر از دروس مهم می‌باشد.

2- دروس مرتبط با فرهنگ و تمدن اسلامی: درس‌های این قسمت به بررسی سیر تاریخ علوم در تمدن اسلامی و نیز مطالعه و تبیین فرهنگ اسلامی و فاکتورهای تشکیل‌دهنده آن می‌پردازد. در این قسمت به بررسی تاریخ تشکیلات اسلامی، جغرافیای تاریخی، تاریخ علوم در اسلام شامل علومی همانند ادبیات عرب، فقه، حدیث، فلسفه، کلام، پزشکی، نجوم، ریاضیات، جغرافیا، کشاورزی و سایر علوم مرتبط، اقدامات، فعالیت‌ها و نوآوری‌های مسلمین در هر یک از علوم و نقش اسلام در رشد و گسترش تمدن اسلامی پرداخته می‌شود. ماخذشناسی تاریخ اسلام و ماخذشناسی تاریخ تشیع و آشنایی با میراث مکتوب شیعه از مباحث مهم و مورد نیاز طلبه و دانشجو می‌باشد.

 از جمله مباحث مهم تخصصی رشته تاریخ فرهنگ، شناخت و بررسی مهم‌ترین فعالیت‌های مستشرقین و محققین غربی است که درباره اسلام و ایران کار کرده‌اند. به ویژه نوع نگرش و گرایش‌های آنان در تألیف مقالات و کتاب‌هایشان مورد بررسی قرار می‌گیرد.

همچنین تبیین نقش و تاثیر فرهنگ و تمدن اسلامی در رشد و بالندگی تمدن غرب به ویژه پس از رنسانس و تأثیر هر یک از علوم اسلامی در دانشگاه‌های اولیه اروپا مورد بررسی قرار می‌گیرد.

+ جایگاه این رشته در جامعه علمی حوزه و دانشگاه چیست؟

رشته تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی از قدیمی‌ترین رشته‌های آموزشی کشور می‌باشد که در دانشکده الهیات دانشگاه تهران و دانشگاه فردوسی تدریس می‌شدند و به جهت همین قدمت، استادان برجسته، کتابخانه‌ها و امکانات پژوهشی قابل‌توجهی در دانشگاه‌ها به وجود آمده است که بنیه‌ی علمی خوبی را برای رشته شکل داده است.

این رشته زیر مجموعه‌های متعدد و گسترده‌ای دارد؛ که مهمترین آن‌ها تاریخ تشیع، تاریخ علم، تاریخ ایران بعد از اسلام، تاریخ مغرب و آندلس، تاریخ مصر و شام، تاریخ معاصر ایران و کشورهای اسلامی می‌باشد. هر یک از زیر مجموعه‌ها نیز بسیار گسترده است؛ به گونه‌ای که برخی از زیر مجموعه‌ها رشته‌ای مستقل شده‌اند؛ چنانکه دانشگاه الزهرا رشته مغرب و اندلس را در مقطع دکترا به صورت مستقل راه‌اندازی نموده است.

 در خارج از ایران به ویژه کشورهای اروپایی همانند آلمان، انگلستان و بیشتر کشورها و دانشگاه‌های آمریکا نیز دروس و رشته‌های تاریخ اسلام و فرهنگ و تمدن اسلامی مورد توجه قرار گرفته و کرسی‌های متعددی برای تدریس و پژوهش تشکیل شده است. در برخی از این مراکز به صورت تخصصی کار می‌شود؛ به عنوان نمونه در آلمان مراکزی برای بررسی پزشکی اسلامی به وجود آمده و دانشجو ابتدا در دانشکده‌های پزشکی تا مقطع دکترای حرفه‌ای پزشکی می‌خواند و سپس به مطالعه و بررسی پزشکی اسلامی می‌پردازد و تصحیح و چاپ کتب پزشکی اسلامی را بر عهده می‌گیرد. امروزه بیشترین چاپ این آثار، در آلمان صورت می‌گیرد.

- با توجه به اینکه در طی چند سال اخیر درس تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران به عنوان یکی از دروس اجباری در تمامی دانشگاه‌ها تدریس می‌شود، فارغ‌التحصیلان این رشته در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا در مراکز آموزش عالی با عنوان استاد درس تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران مشغول به کار می‌شوند.

نظر به اینکه امروزه تمام کشورهای دنیا با اتکا به پشتوانه تاریخی و تمدنی خود به بیان مفاخر و رجال علمی و فرهنگی خود می‌پردازند و از سویی تبیین معارف اسلامی و شیعی از طریق معرفی پیشینه فرهنگی و تمدنی صورت می‌پذیرد، لذا اهمیت رشته تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی به صورتی دو چندان نمایان می‌شود.

+ به غیر از بحث تدریس این رشته چه کاربردی در جامعه دارد؟

مهم ترین کاربرد این رشته در تدریس و آموزش می‌باشد اما مراکز پژوهشی همچون بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، دفتر تبلیغات اسلامی، پژوهشکده حوزه و دانشگاه و سایر مراکز علمی و پژوهشی مهمترین مراکز جذب فارغ‌التحصیلان این رشته‌اند.

همچنین به لحاظ اینکه دانشجو در این رشته با بسیاری از مفاهیم تاریخی و شیعی آشنایی خوبی پیدا می‌کند، فارغ‌التحصیلان این رشته علاوه بر مراکز علمی داخلی در مراکز مرتبط با خارج از کشور نیز بسیار موفق عمل می‌نمایند و مراکزی همچون وزارت خارجه و سازمان فرهنگ و ارتباطات از نیروهای این رشته استفاده می‌نمایند. تاکنون نیز نیروهایی که در مراکز خارج از کشور و یا دانشگاه‌های اروپا مشغول به کار و تحصیل شده‌اند، بسیار خوش درخشیده‌اند.

در داخل کشور نیز سازمان تبلیغات اسلامی و نهادهای مرتبط با امور فرهنگی و تبلیغی از فارغ‌التحصیلان این رشته استفاده می‌نمایند.

+ دانشجویان این رشته چه توانمندی خاصی دارند که در دانشجویان سایر دانشگاه‌های کشور موجود نیست؟

- به جهت اینکه دانشجویان در دانشگاه علوم اسلامی رضوی دروس ادبیات عرب را به صورت اختصاصی تحصیل می‌نمایند، و ادبیات عرب مبنای اصلی در فهم متون و منابع کهن می‌باشد، فارغ التحصیلان رشته تاریخ فرهنگ توانایی استفاده از منابع مختلف را داشته و چون با مکالمه عربی و انگلیسی نیز آشنا می‌شوند توانایی برقراری ارتباط با مخاطبان خارج از کشور را دارند.

+ آیا بحث توسعه این رشته مطرح است؟ در صورت مثبت بودن چه گرایش‌هایی به این رشته بناست افزوده شود؟

- در آینده نزدیک مقطع دکترای رشته پیگیری خواهد شد؛ همچنین رشته‌های تاریخ اهل‌بیت و تاریخ و فرهنگ تشیع نیز در مقطع کارشناسی ارشد مورد تقاضا قرار گرفته است و مجوزهای لازم از وزارت علوم اخذ خواهد شد.