آشنایی بیشتر با رشته های دانشگاه علوم اسلامی رضوی: «رشته زبان و ادبیات عرب»

زبان و ادبیات عربی دروازه ورود به علوم اسلامی است. از دیرباز در اقصی نقاط عالم اسلام جوینده علوم و معارف اسلامی ناگزیر به یادگیری این زبان بود؛ به طوری که بدون استثنا اساتید موفق فعلی این حوزه نیز یادگیری عربی را عامل موفقیت در سایر علوم اسلامی اعم از فقه و اصول و تفسیر می‌دانستند. همچنین نباید از نظر دور داشت که موفقیت دانش‌آموختگان دانشگاه علوم اسلامی رضوی در مجامع مختلف علمی نیز در درجه اول مرهون یادگیری زبان و ادبیات عربی است. با این مقدمه دوره زبان و ادبیات عربی در دوره‌های کارشناسی و سپس کارشناسی ارشد با هدف تربیت استاد در راستای اهداف عالیه دانشگاه در این مجموعه راه‌اندازی شد.

روی صحبت ما حجت‌الاسلام رستمی است که سال‌ها علاوه بر سابقه سفرهای تبلیغی به خارج از کشور، مدیریت گروه زبان و ادبیات عربی را نیز بر عهده دارد. به گفته این عضو هیئت علمی دانشگاه، طلبه بدون برخورداری ار ادبیات عربی قوی نمی‌تواند موفقیت قابل توجهی را در تحصیلات خود در سطوح بالاتر داشته باشد. به گفته وی دانش‌آموختگان این رشته در دانشگاه علوم اسلامی رضوی می‌توانند استادان و مدرسانی زبده، مترجمانی شایسته، مبلغانی توانمند در سطح جهان اسلام، پژوهشگران و مؤلّفانی ماهر و بالاخره گویندگان، نویسندگان و مجریان رسانه‌ای برای خدمت در داخل و خارج از کشور در راستای اهداف عالیه دانشگاه باشند.

+هدف از ایجاد رشته «زبان و ادبیات عربی» در دانشگاه علوم اسلامی رضوی چیست؟

- با عنایت به رسالت این دانشگاه در تربیت فقیه، مبلغ، استاد و پژوهشگر اسلامی از یک سو، و توجه به نقش کلیدی زبان و ادبیات عربی در شکوفایی علوم اسلامی و انسانی و تأثیر آن در تقویت بنیه‌ی علمی فراگیران این علوم، دانشگاه علوم اسلامی رضوی برای تحقق این اهداف، رشته زبان و ادبیات عربی را تشکیل داده است. 

+ این رشته تا چه مقطعی در دانشگاه تدریس می‌شود؟ آیا بحث توسعه این رشته مطرح است؟ این توسعه در چه گرایش‌هایی است؟

- در حال حاضر در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد پذیرش دانشجو دارد و ایجاد مقطع دکتری در این رشته در حال پیگیری است. به نظر می‌رسد با توجه به رسالت این دانشگاه تأسیس گرایش­های ادبیات اسلامی، شیعی، گرایش صرف و نحو و نیز گرایش بلاغت با محوریت قرآن در اولویت است. گروه ادبیات عرب هم اکنون تهیه‌ی پیش‌نویسی برای گرایش‌های فوق در دست بررسی دارد.

+ با توجه به هدف اصلی دانشگاه مبنی بر تربیت نیرو برای حوزه علمیه، به نظر شما چه تناسبی بین این رشته و یک محیط حوزوی وجود دارد؟

- بی‌شک این رشته پیوندی دیرین و استوار با حوزه‌های علمیه و و علوم حوزوی دارد، زیرا اساس علوم حوزوی و ابزار محققان و طلاب علوم دینی از آغاز تا عالی‌ترین مدارج، تسلط به زبان و ادبیات عربی است و یک طلبه بدون برخورداری از ادبیات عربی قوی نمی‌تواند موفقیت قابل توجهی درتحصیلات خود در سطوح بالاتر داشته باشد. امروزه با وجود این که حوزه‌ی علمیه سیاست گرایشی‌شدن طلاب در تحصیل را دنبال می‌کند، ضرورت و نقش ادبیات عربی در تمام گرایش‌ها امری بدیهی به شمار می‌رود. از همین رو در برنامه‌ی آموزشی دانشگاه علوم اسلامی رضوی دروس ادبیات عربی به همان معنای مصطلح حوزوی برای تمام رشته‌ها به یک میزان گنجانده شده است؛ لذا تأسیس این رشته و لزوم حفظ و گسترش آن در این دانشگاه با نیازهای بنیادین حوزه، ارتباطی عمیق و انکارناپذیر دارد و با توجه به این که ادبیات عربیِ حوزه‌ی علمیه‌ی مشهد درگذشته زبانزد بوده است، ایجاد این رشته در دانشگاه رضوی تلاشی برای بازگشت حوزه‌ی مشهد به جایگاه برجسته‌ی خود می‌باشد.

+ عمدتاً یک طلبه رشته در دانشگاه علوم اسلامی رضوی چه دروسی را در این دانشگاه می‌گذراند؟

- مانند سایر رشته‌های دانشگاه تمامی دروس رایج و مصطلح حوزوی را می‌گذرانند که عبارت است از: صرف و نحو، بلاغت، منطق، فقه و اصول و سایر دروس حوزوی؛ و دروس تخصصی رشته دانشگاهی به اضافه دروس عمومی که در سایر دانشگاه‌ها ارائه می‌شود. مثلاً در رشته زبان و ادبیات عربی دروسی مانند تاریخ ادبیات عربی، متون نظم و نثر، ادوار مختلف ادبیات عربی، و نقد ادبی و مکالمه و نگارش عربی و... ارائه می­گردد.

یکی از نکات قابل توجه در این رشته این است که برای تدریس برخی دروس، حتی در مقطع کارشناسی، اقدام به دعوت از اساتید برجسته‌ی کشور می‌شود و این کلاس‌ها به شکل استادپروازی برگزار می‌گردد.

+ جایگاه این رشته در جامعه علمی حوزه و دانشگاه چیست؟

- همان‌گونه که پیشتر اشاره شد، این رشته در حوزه‌های علمیه، نقشی بنیادین دارد و طلابی که در ادبیات عربی تسلط کافی دارند در سطوح عالی، توفیق بیشتری نسبت به دیگران دارند. به واقع می‌توان گفت که مهم‌ترین کلید فهم صحیح و دقیق متون و منابع دینی مانند قرآن و حدیث و کشف راز و رمزهای آن، تسلط بر ادبیات عربی نهفته است و از آن جا که این دو منبع، اصلی‌ترین منابع علوم اسلامی در رشته‌های مختلف حقوق، فلسفه و کلام، علوم قرآنی و حدیث، فقه و اصول و... به شمار می‌آید، ناتوانی و ضعف طلاب و دانشجویان در ادبیات عربی، ضعف آنان در دروس رشته‌ی تخصصی را در پی خواهد داشت.

از سوی دیگر زبان عربی یکی از زبان‌های زنده و پرطرفدار دنیاست و زبان رسمی بخش اعظم مسلمانان جهان نیز به شمار می‌آید. در نتیجه درصد قابل توجهی از متون علمی، دانشگاهی و پژوهشی جهان اسلام و عرب در رشته‌های گوناگون، به زبان عربی تدوین شده است؛ لذا کسب تخصص در این رشته انسان را قادر به ارتباط مستقیم با بخش مهمی از منابع علمی جهان اسلام و عرب می‌سازد و مهارت فهم صحیح متون قدیم و معاصر عربی را به وی می‌آموزد.

با توجه به همین جایگاه اساسی این رشته در جامعه‌ی علمی حوزه و دانشگاه در سطح کشور و جهان اسلام، دانشگاه علوم اسلامی رضوی از دهه شصت و حوزه علمیه خراسان که از دیرباز قطب ادبیات عرب بوده، بار دیگر از سال 1381 ش با تأسیس گروه زبان وادبیات عربی در مدرسه علمیه عالی نواب مشهد، ارتقای سطح علمی طلاب حوزه در ادبیات عرب را وجه همت خویش قرار داده‌اند.

افزون بر موارد فوق، در دانشگاه‌ها نیز با توجه به گفتمان انقلاب اسلامی، بیداری اسلامی در کشورهای عربی جهان اسلام، و مقوله اسلامی‌کردن علوم انسانی، جایگاه زبان عربی بیش از پیش ارتقا یافته است. همت و پشتکار مسؤولان و استادان و دانشجویان این رشته در رفع موانع، و خلق آثار علمی فاخر و مطابق با نیازهای روز می‌تواند کمکی بزرگ به عملی‌شدن اهداف مذکور بنماید. از دیگر سو جهش چشمگیر این رشته را در تحصیلات تکمیلی با ایجاد گرایش‌های متعدد شاهدیم؛ گرایش‌هایی مانند ادبیات تطبیقی، ادبیات مقاومت یا پایداری و... که این همه نشان از جایگاه این رشته در نظام آموزشی دارد.    

+ کارکردهای این رشته چیست؟ به بیان دیگر دانش آموختگان این رشته در چه زمینه‌هایی می‌توانند فعالیت کنند؟

-با توجه به توضیحات فوق و با در نظر گرفتن شرایط تحولات سریع جهان اسلام به ویژه در سطح کشورهای عربی و اقبال ملت‌های عرب مسلمان به گسترش روابط با جمهوری اسلامی ایران، کارکرد و کارآمدی این رشته و طلاب دانش‌آموخته‌ی آن به مراتب نسبت به گذشته افزون‌تر شده است. به طور کلی شماری از زمینه‌ها و ظرفیت‌های فعالیت برای دانش‌آموختگان این رشته را به شرح دیل می‌توان یاد کرد:

 الف) استادان و مدرسانی زبده: تدریس در حوزه‌ها و دانشگاه‌ها به عنوان استاد مبرّز زبان و ادبیات عربی یکی از زمینه‌های ارزشمند برای فعالیت دانش‌آموختگان این رشته است. با توجه به نیاز جدی حوزه و دانشگاه به اساتید قوی برای دروس ادبیات عربی، دانش‌آموختگان این رشته -که این دروس را به گونه‌ای تخصصی آموخته‌اند- می‌توانند استادان موفقی در حوزه و دانشگاه باشند. یکی از سیاست‌های جاری و مهم گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه که اخیرا با جدیت بیشتری دنبال می‌شود، همین رویکرد می‌باشد. این گروه افزون بر دانشجویان رشته، اقدام به شناسایی طلاب و دانشجویان مستعد سایر رشته‌ها نیز می‌نماید تا پس از برگزاری اختبار علمی تدریس، افراد شایسته را جهت تدریس به مراکز حوزوی معرفی کند.

ب) مترجمانی شایسته: کسب مهارت ترجمه به دو صورت ترجمه مکتوب و همزمان. به ویژه ترجمه مکتوب از عربی به فارسی و برعکس، تأثیری مهم در فضاسازی فرهنگی و معرفی اسلام و انقلاب اسلامی به جهان و جهانیان دارد. امروزه عرصه‌ی ترجمه یکی از عرصه‌های ارزشمند و نشاط‌آفرین علمی و فرهنگی کشور و جهان اسلام است و دانش‌آموختگان این رشته می‌توانند مترجمانی زبده و توانمند شوند و به ترجمه‌ی آثار فاخر علمی، فرهنگی و ... بپردازند. فعالیت ترجمه به دلیل علمی، فرهنگی و تبلیغی بودنش، علاوه بر آرامش روحی که برای مترجم دارد، از نظر مالی نیز شرایط مناسی برای مترجم فراهم می‌کند.

ج) مبلغانی توانمند در سطح جهان اسلام: از آن‌جا که دانش‌آموختگان این رشته در دانشگاه علوم اسلامی رضوی در کنار کسب علوم حوزوی و تحصیل در رشته‌ی دانشگاهی زبان و ادبیات عربی، مهارت خطابه و تکلم به زبان عربی را نیز فرا می‌گیرند، این امکان برای آنان فراهم است که در عرصه‌ی تبلیغ دین و معارف اهل بیت (ع) و نشر اندیشه‌های ناب و انقلابی امام خمینی (ره) در سطح جهان اسلام و عرب به فعالیت بپردازند و به مبلغانی توانمند و با دانش در این عرصه‌ی مقدس تبدیل شوند.

د) پژوهشگران و مؤلّفانی ماهر: حجم انبوهی از منابع کهن ایرانیان و مسلمانان به زبان عربی است و بخش عمده این آثار به صورت نسخ خطی بر زمین مانده. دانش‌آموختگان این رشته در راستای ارائه این میراث گران‌سنگ می‌توانند با تصحیح، مقابله، ترجمه و شرح گام مهمی در احیای این میراث بردارند.

ج) گویندگان، نویسندگان و مجریان رسانه‌ای: وجود رسانه‌های عربی فعال با ضریب نفوذ بالا در کشورهای عربی جهان اسلام، ایجاب می‌کند گویندگان و نویسندگان و مجریانی توانمند بومی و ایرانی باشند داشته باشیم. دانش‌آموختگان این رشته می‌توانند در این عرصه نیز توفیقات ارزشمندی به دست آورند.

+ دانشجویان این رشته چه توانمندی خاصی دارند که در دانشجویان سایر دانشگاه‌های کشور موجود نیست؟

- پیوند استواری که در برنامه‌ی آموزشی این دانشگاه میان دروس حوزوی با تمام رشته‌ها، از جمله رشته‌ی زبان و ادبیات عربی برقرار شده است، موجب می‌شود دانشجویان این رشته نیز مانند سایر رشته‌ها در رقابت‌های رسمی علمی با دانشجویان سایر دانشگاه‌ها همواره پیشتاز بوده و توانایی بالای علمی خود را نشان دهند. در کنار این امر، چنان‌که اشاره شد دانشجویان این رشته در دانشگاه علوم اسلامی رضوی تا حد زیادی به مهارت تکلم به زبان عربی نیز دست پیدا می‌کنند. افزون بر این، با توجه به امتزاج علوم اسلامی با دروس دانشگاهی زبان و ادبیات عربی در این دانشگاه، دانشجویان ما می‌توانند در پژوهش‌های میان‌رشته‌ای از دیگران برتر باشند.