آشنایی بیشتر با رشته های دانشگاه علوم اسلامی رضوی: «رشته زبان و ادبیات فارسی»

زبان فارسی به عنوان زبان دوم جهان اسلام و زبان اول جهان تشیع با مخاطبی فراوان در کشورهای مختلف جهان پیونددهنده جمع زیادی از مسلمانان است. با وجود قدمت فراوان این زبان، بعد از پذیرش اسلام به وسیله ایرانیان، این زبان به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارتباطی در عالم اسلام موجب گسترش فرهنگ اسلامی در سراسر جهان شده است. هم‌اکنون در گویش مسلمانان کشورهایی مانند چین و هند ردپای زبان فارسی در اصطلاحات مذهبی این مسلمانان وجود دارد.

نیاز حوزه‌های علمیه به یادگیری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی را بر آن داشت تا دوره آموزشی این رشته را از سال‌ها پیش آغاز نماید و هم اکنون این رشته در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد پذیرش دانشجو دارد.

دکتر محمد دیانتی از دانش‌آموختگان نخستین دوره پذیرش دانشجو در دانشگاه علوم اسلامی رضوی است که نخستین مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی در این دانشگاه است. وی هم اکنون علاوه بر تدریس در دانشگاه علوم اسلامی رضوی، کرسی تدریس در دانشگاه کرمان و مدیریت گروه زبان و ادبیات فارسی را در جامعه‌المصطفی العالمیه مشهد بر عهده دارد. با وی درباره رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه رضوی به صحبت نشسته‌ایم. حاصل سخن ما که نگاهی جدید و کاربردی به زبان و ادبیات فارسی در عرصه تبلیغ اسلام است، مقابل شماست.

+ هدف از ایجاد رشته «زبان و ادبیات فارسی» در دانشگاه علوم اسلامی رضوی چیست؟

- دلیل اول تشکیل این رشته، گستردگی مخاطبان زبان و ادبیات فارسی و دلیل دوم جایگاه زبان و ادبیات فارسی به عنوان زبان دوم جهان اسلام و دائره‌المعارف علوم اسلامی است؛ که می‌تواند بزرگترین کمک را به نشر، تبیین و تبلیغ محتوای دینی اعم از قرآن و سنت بنماید. شایان ذکر است که زبان فارسی زبان اول تشیع نیز هست.

زبان و ادبیات هر ملتی ترجمان فرهنگ و پایه اندیشه‌های والای آن ملت است بنابراین اگر در یک محیط آموزشی اسلامی، رشته زبان و ادبیات فارسی را آموزش دهیم، این رشته می‌تواند به عنوان یک قالب و ابزار مناسب برای نشر آموزه‌های اسلامی باشد؛ و این گام بزرگی در رسیدن به اهداف این مرکز آموزشی است.

هر چند کمبود فضای کسب و کار در جامعه، برای دانش‌آموختگان این رشته در سراسر کشور یک دغدغه است؛ اما ما معتقدیم وضعیت کاهش تقاضای تحصیل در این رشته امروزه به گونه‌ایست که در آینده دغدغه‌ی کاریابی در این رشته در سطوح مختلف، نسبت به سایر رشته‌ها به مراتب کمتر خواهد بود. یعنی کاهش تقاضا، منجر به کاهش فارغ‌التحصیلان این رشته خواهد شد و با توجه به نیاز مبرم مخاطبین این رشته در سطوح گوناگون، در آینده ما با افزایش تقاضا و کمبود نیرو مواجه خواهیم بود.

+ این رشته تا چه مقطعی در دانشگاه تدریس می‌شود؟

- چندین دوره کارشناسی زبان و ادبیات فارسی در این دانشگاه برگزار شده و دوره کارشناسی ارشد هم در حال برگزاری است. انشاءالله در صورت وجود متقاضی دارای شرایط، دوره دکتری نیز برگزار خواهد شد.

+ با توجه به هدف اصلی دانشگاه مبنی بر تربیت نیرو برای حوزه علمیه به نظر شما چه تناسبی بین این رشته و یک محیط حوزوی وجود دارد؟

- یکی از اهداف تشکیل این رشته تأمین نیرو برای مدارس علمیه است و هم‌اکنون با این‌که دوره کارشناسی ارشد دانشگاه نوپاست، حوزه تقاضای تدریس ایشان را مطرح کرده است. در بعضی مراکز حوزوی نظیر جامعه‌المصطفی‌العالمیه با توجه به وجود دوره‌های تمهیدیه در این مرکز، نیاز به اساتید هست؛ که دانشجویان دانشگاه علوم اسلامی رضوی هم با علوم اسلامی آشنا هستند و هم به رشته‌ی ادبیات تبحر دارند.

از دیگر سو و با نگاهی کلان‌تر آموزش آکادمیک زبان و ادبیات فارسی در حوزه علمیه، دارای ضرورت درون‌سازمانی و برون‌سازمانی است. از نگاه درون‌سازمانی، لزوم تألیف کتب علوم اسلامی با استانداردهای زبان و ادبیات فارسی برای بهره‌برداری مخاطبان گسترده این زبان و حل مشکلات موجود در حوزه‌های علمیه است. اینکه نیاز به استاد، کارشناس ادبیات فارسی، ویراستار، منتقد ادبی و کتاب علمی به زبان فارسی در حوزه برطرف بشود.

از نگاه برون‌سازمانی افرادی که زبان و ادبیات فارسی را یه صورت آکادمیک آموخته‌اند و مسلط به علوم اسلامی هستند سرمایه‌ای عظیم برای تبلیغ اسلام نه فقط در عرصه داخلی، بلکه در عرصه‌ی بین‌المللی هستند. به این بیان که به دلیل عدم حساسیت کشورهای مختلف جهان به گسترش زبان و ادبیات فارسی، آموزش آکادمیک این رشته بستری است که اساتید ادبیات‌آموخته و مسلط به علوم دینی می‌توانند آن را به عنوان ابزاری کارا برای اشاعه فرهنگ اهل بیت (ع) مورد استفاده قرار دهند.

برای مثال یک استاد ادبیات فارسی ایرانی به کشوری مثل چین -که تعصبات دینی خشکی ندارند- بروند و در بستر آموزش زبان و ادبیات فارسی، متون دینی فارسی فاخر و وزین را به عنوان متون درسی خویش قرار دهد و مسیر تبلیغی خویش را هموار کند. شاید در دنیا برای مبلغ اسلام بستر مهیایی نباشد، اما حتما برای یک مدرس ادبیات فارسی مهیاست. حال چه بهتر که این مدرس، مبلغ نیز باشد.

در نهایت باید گفت، حال که شخص مقام معظم رهبری از بهترین دانشمندانی هستند که به یادگیری ادبیات فارسی همت گماشته‌اند و بر گسترش این زبان تأکید دارند؛ حال چرا حوزه علمیه برای این امر سعی و تلاش نداشته باشد.

+ عمدتاً یک طلبه رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه علوم اسلامی رضوی چه دروسی را در این دانشگاه می‌گذراند؟

- علاوه بر اینکه تمامی دروس تخصصی رایج رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی در سایر دانشگاه‌ها در اینجا نیز تدریس می‌شود، دانشجوی دانشگاه علوم اسلامی رضوی دروس عمومی و مشترکی را نیز می‌گذراند که به تقویت رشته تخصصی وی خواهد انجامید و موجب غنی‌تر شدن مطالعات و داشته‌های علمی وی می‌گردد.

مثلاً تاریخ اسلام، روش تحقیق، جامعه‌شناسی انقلاب اسلامی، منظومه معرفتی که شامل کلیاتی از عرفان و فلسفه... می‌باشد. از همه مهم‌تر به دلیل اینکه ماهیت دانشگاه حوزوی است، مجموعه دروس حوزوی در سطوح سه‌گانه به موازات مقاطع تحصیلی دانشگاه به دانشجویان ارائه می‌گردد که این نیز خود بر توانمندی‌های دانشجویان می‌افزاید.

محصول چنین آموزشی علاوه بر داشتن امتیازات یک رشته تخصصی مثل زبان و ادبیات فارسی، توانمندی در علوم اسلامی را نیز به همراه دارد. نباید این نکته را از نظر دور داشت که زبان و ادبیات فارسی به طور طبیعی در بستر اسلام مراحل تکامل خود را طی کرده است و همراه‌بودن دروس حوزوی که عربیت بعضی از این دروس است می‌تواند در توانمندی این اشخاص برای هدفی که قبلاً بیان شد منحصر به فرد باشد. چرا که فردی قلم می‌زند که با متون و علوم اسلامی آشناست و طبیعتاً به شکل جزیره‌ای عمل نمی‌شود. چرا که ما خواهانیم که عرضه این متون در قالب ادبیات فخیم و قابل فهم فارسی‌زبانان باشد.

+ جایگاه این رشته در جامعه علمی حوزه و دانشگاه چیست؟

هیچ کس نمی‌تواند منکر شود افراد شاخص در ادبیات فارسی، آشنایان با متون دینی هستند. به علاوه یکی از اهداف دانشگاه علوم اسلامی رضوی علاوه بر تأمین اساتید حوزه علمیه در این رشته، تأمین اعضای هیئت علمی برای سایر موسسات آموزشی و پژوهشی کشور است. از این رو علاوه بر اینکه به دانش‌آموخته‌ی این رشته، به شکل گسترده‌ای در حوزه علمیه نیاز است در دانشگاه‌ها نیز با توجه به قابلیت‌های دانش‌آموخته این دانشگاه به خاطر نوع آموزش ویژه در قالب دروس مختلف فقه، اصول، منطق و ادبیات عرب مورد نیاز خواهند بود.

+ به غیر از بحث تدریس این رشته چه کاربردی در جامعه دارد؟

دانش‌آموخته‌ی دانشگاه علوم اسلامی رضوی در زمینه فعالیت‌های پژوهشی و تألیف در حوزه علوم اسلامی نیز می‌تواند به فعالیت بپردازد و در قالب سبک‌های مختلف ادبی به تبیین مفاهیم اسلامی بپردازد. تصحیح و ویراستاری متون تخصصی، نقد ادبی و... از دیگر عرصه‌های فعالیت دانش‌آموختگان دانشگاه علوم اسلامی رضوی است.

+ دانشجویان این رشته چه توانمندی خاصی دارند که در دانشجویان سایر دانشگاه‌های کشور موجود نیست؟

- با توجه به اینکه در دانشگاه علوم اسلامی رضوی ادبیات عربی نیز با قدرت تدریس می‌شود، و زیربنای مشترک دروس حوزوی و ادبیات فارسی نیز ادبیات عرب است، دانشجویان این رشته تسلط مناسبی بر مبانی ادبیات فارسی پیدا می‌کنند.