آشنایی بیشتر با رشته های دانشگاه علوم اسلامی رضوی: «رشته فلسفه و کلام اسلامی»

فلسفه از دیرباز به عنوان مادر علوم شناخته می‌شده و همواره در تمامی فرهنگ‌ها و تمدن‌های بشری جایگاه ویژه‌ای داشته است. در کشور ما نیز فلسفه سابقه‌ای طولانی و تاریخی دارد و به قبل از ورود اسلام به ایران باز می‌گردد. پس از ورود اسلام به ایران و نیز بعد از ترجمه‌ی آثار یونانی به عربی، فلسفه‌ی اسلامی به رشد و بالندگی کم‌نظیری رسید. شاید بتوان گفت که مطالعات تمدنی و علمی در تاریخ ایران اسلامی، بدون مطالعه‌ی محور اصلی این تحولات، یعنی فلسفه و حکمت اسلامی، امری غیرممکن است.

رشته «فلسفه و کلام اسلامی» از نخستین رشته‌های فعال در دانشگاه علوم اسلامی رضوی در هر سه مقطع است؛ به طوری که برای فعال‌سازی این رشته بزرگانی مانند آیت‌الله آملی لاریجانی، دکتر ابراهیمی دینانی و مرحوم آیت‌الله علمی اردبیلی برای تدریس دروس این رشته -حتی در مقطع کارشناسی- سال‌ها با این دانشگاه همکاری داشتند.

هم‌اکنون مدیریت گروه فلسفه و کلام اسلامی بر عهده «حجت‌الاسلام موسوی بایگی» استادیار این گروه است. سیدمحمدموسوی بایگی را در مجامع فلسفی بیشتر به عنوان شاگرد خصوصی علامه سیدجلال‌الدین آشتیانی و استاد فلسفه و عرفان اسلامی می‌شناسند. وی با زبان‌های عربی، انگلیسی و فرانسه آشنایی دارد و دروس مختلف اصول فقه، فلسفه و عرفان را در حوزه و دانشگاه تدریس می‌نماید. به گفته وی دانش فلسفه ابزاری برای فهم دین است؛ و بدون این ابزار فهم دین ناقص خواهد بود. وی دلیل توجه امام راحل و مقام معظم رهبری را به فلسفه همین امر می‌داند. به عقیده این استاد فلسفه، دانشجویان دانشگاه علوم اسلامی رضوی به دلیل حجم نسبتا زیاد سرفصل‌های ارائه شده در زمینه‌ی فلسفه‌ی اسلامی و نیز دوره‌ی 5 ساله‌ی کارشناسی و کارشناسی ارشد، نسبت به سایر مراکز، از توان علمی بالاتری برخوردار هستند.

برنامه‌ی دقیق و منظم مباحثات که توسط گروه فلسفه برای دروس تخصصی این رشته در نظر گرفته شده، باعث می‌شود که توانایی دانشجویان در زمینه‌های فهم متون فلسفی، تطبیق حکمی آیات و روایات و قدرت بیان افزایش یافته و برای حضور در محافل علمی آماده‌تر باشند.

هدف از ایجاد رشته‌ی «فلسفه و کلام اسلامی» در دانشگاه علوم اسلامی رضوی چیست؟

با عنایت به نیازهای علمی دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه و نیز ضرورت‌های اعتقادی و فرهنگی جامعه، رشته‌ی «فلسفه و کلام اسلامی» در این دانشگاه تأسیس شد و با تکیه بر جمع میان ویژگی‌های مثبت حوزه و دانشگاه به فعالیت خود ادامه می‌دهد؛ بر همین اساس، تلاش شده تا ضمن توجه به مقررات وزرات علوم و با استفاده از تجربه‌های مشابه و نظرات اساتید فن، برنامه‌ای تدوین شود که با حفظ سنت اصیل حوزوی، پاسخگوی اهداف زیر باشد:

-          معرفی کامل و دقیق فلسفه‌ی اسلامی؛ به عنوان یک مکتب مستقل معرفتی و جهان‌شناختی.

-          تربیت اساتید خبره؛ جهت تدریس سرفصل‌ها و متون علوم عقلی در حوزه‌های علمیه.

-          تربیت متخصصان فلسفه‌ی اسلامی؛ جهت حضور به عنوان هیئت علمی در سایر مراکز علمی.

-    تربیت کارشناسان و پژوهشگران فلسفه و کلام اسلامی؛ تا ضمن کسب مهارت‌های لازم مانند تسلط کافی بر علم منطق، روش فهم متن و اصول پژوهش، توان تحقیق عقلانی در معارف دینی را دارا بوده تا پاسخگوی شبهاتی باشند که باورهای دینی نسل جوان را هدف گرفته است.

-          تربیت پژوهشگران و متخصصان؛ جهت مطالعات تطبیقی فلسفه‌ی غرب و فلسفه‌ی اسلامی.

رشته‌ی فلسفه و کلام اسلامی تا چه مقطعی در دانشگاه رضوی تدریس می‌شود؟ آیا توسعه رشته‌های گروه فلسفه مطرح است؟ اگر هست در چه گرایش‌هایی؟

دانشگاه علوم اسلامی رضوی در هر سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در رشته‌ی فلسفه‌ی اسلامی دانشجو می‌پذیرد. از طرفی در نظر داریم که در آینده دو رشته‌ی عرفان اسلامی و حکمت اشراق را در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری راه‌اندازی کنیم؛ ان‌شاء الله.

با توجه به این‌که هدف اصلی دانشگاه، تربیت محقق و استاد برای حوزه‌های علمیه است، به نظر شما چه تناسبی میان این رشته و یک محیط حوزوی وجود دارد؟

با توجه به  ارتباط عمیقی که میان دو حوزه‌ی فلسفه و کلام  و مباحث اعتقادی وجود دارد، خاستگاه این رشته محافل علمی و حوزوی بوده است. این رشته در همین بستر بحثی و حوزوی متولد شده، رشد نموده و ثمر داده است و توسط بزرگان همین جریان حوزوی که سه اصل تهذیب، تحقیق و مباحثه را مبنای کار علمی خود قرار داده‌اند، به دست ما رسیده است. سزاوار است که مطالعات فلسفی و کلامی در همین بستر و با همین رویکرد به کار خود ادامه دهد. شناخت زمینه‌ی حوزوی حکمت اسلامی و مطالعه‌ی آن در همین زمینه و بستر امری اجتناب ناپذیر است.

چه سرفصل‌هایی برای واحدهای درسی این رشته در نظر گرفته شده‌اند؟

علاوه بر دروس معمول حوزوی در زمینه‌ی فقه و اصول، دروس تخصصی در زمینه‌ی فلسفه‌ی اسلامی با تأکید بر سنت اصیل متن‌خوانی ارائه می‌شود.

در همین راستا؛                                  

-    در مقطع کارشناسی، علاوه بر متون «بدایه‌الحکمه» و «نهایه‌الحکمه»، دروس «شرح منظومه‌ی حکمت» نیز ارائه می‌شود. (مجموع 38 واحد)

-    در مقطع کارشناسی ارشد، متون «شواهدالربوبیّة»، «اشارات و التنبیهات» و «حکمة‌الاشراق» ارائه می‌گردد. (مجموع 36 واحد)

-          در مقطع دکتری متون «اسفار اربعه» و «الهیات شفا» (مجموع 40 واحد) مطالعه و تدریس می‌شود.

   علاوه بر متون پیش‌گفته، در هر سه مقطع واحدهای تخصصی دیگری در زمینه‌های عرفان اسلامی، کلام اسلامی، کلام جدید، منطق تخصصی،‌ منطق جدید، تاریخ فلسفه‌ی اسلامی، تاریخ فلسفه‌ی غرب و فلسفه‌ی اخلاق نیز ارائه می‌شوند.

جایگاه این رشته در جامعه‌ی علمی حوزه و دانشگاه چیست؟

دانش فلسفه به عنوان مادر علوم، همواره در تمامی فرهنگ‌ها و تمدن‌های بشری جایگاه ویژه‌ای داشته است. در کشور ما نیز فلسفه سابقه‌ای طولانی و تاریخی دارد و به قبل از ورود اسلام به ایران باز می‌گردد. پس از ورود اسلام به ایران و نیز بعد از ترجمه‌ی آثار یونانی به عربی، فلسفه‌ی اسلامی به رشد و بالندگی کم‌نظیری رسید. شاید بتوان گفت که مطالعات تمدنی و علمی در تاریخ ایران اسلامی، بدون مطالعه‌ی محور اصلی این تحولات؛ یعنی فلسفه و حکمت اسلامی، امری غیر ممکن است.

با توجه به اهمیت معرفت عقلانی از دین و ضرورت آن در جهان امروز، نمی‌توان از نقش فلسفه‌ی اسلامی به عنوان یکی از ابزارهای قوی فهم دین، چشم پوشید. بدون در دست داشتن این ابزار، فهم ما از گزاره‌های دینی خدشه‌پذیر و ناقص خواهد بود. بشر مدرن امروز نیز به دنبال معرفت منطقی و عقلانی است؛ در فضای تضارب اسلام با دیگر مکاتب فکری، ضرورت کاربست فلسفه در فهم دین، بیش از پیش آشکار می‌گردد؛ به همین دلیل پس از انقلاب اسلامی، رشته‌ی فلسفه مورد توجه و تأکید امام راحل و مقام معظم رهبری بوده و هست.

به غیر از زمینه‌ی تدریس و تحقیق، این رشته چه اثر و کاربردی در جامعه دارد؟

به اذعان غالب متفکران معاصر، با وجود همه‌ی پیشرفت‌ها در عرصه‌ی فن‌آوری، بحران معنویت و ایمان، شکاکیت و نسبی‌گرایی گریبان‌گیر انسان مدرن است. همین امر باعث شده تا رویکرد جدیدی برای بازگشت به دین و معنویت و تجدید نظر در معرفت فلسفی و عرفانی به وجود بیاید. در همین بستر، مکاتب انحرافی مدعی معرفت و معنویت پدیدار گشته و در صدد پاسخگویی این نیاز بشر هستند. با توجه به نقش محوری ایمان و معنویت در دین مبین اسلام و اقبال عمومی جامعه‌ی ما به مباحث معنوی و از سوی دیگر با توجه به گسترش مکاتب فلسفی حس‌گرا و شک‌گرا، ضروری است که مبانی و نتایج فلسفه‌ی اسلامی به صورت کاملا علمی عرضه شود.

علاوه بر این، همان‌طور که قبلا نیز اشاره شد، فلسفه‌ی اسلامی در پاسخگویی به شبهات و تقویت اعتقادات نسل جوان و پرباری فضای فرهنگی جامعه، نقش کلیدی دارد؛ لذا لازم است که با  تأکید بر سنت اصیل حوزه‌های علمیه‌ی شیعی، این رشته حضور و پویایی خود را حفظ کند تا ضمن پی‌ریزی پایه‌های معرفتی و اعتقادی، پاسخگویی منطقی به شبهات اعتقادی را به عهده بگیرد.

با توجه به این که حضرت‌عالی سابقه‌ی تدریس در دیگر مراکز علمی نیز داشته‌اید، بفرمایید که دانشجویان رشته‌ی فلسفه‌ی اسلامی در دانشگاه رضوی چه توانمندی خاصی دارند که در دانشجویان سایر دانشگاه‌ها کمتر به چشم می‌خورد؟

با توجه به حجم نسبتا زیاد سرفصل‌های ارائه شده در زمینه‌ی فلسفه‌ی اسلامی و نیز دوره‌ی 5 ساله‌ی کارشناسی و کارشناسی ارشد، غالب فارغ التحصیلان دانشگاه رضوی نسبت به سایر مراکز، از توان علمی بالاتری برخوردار هستند.

برنامه‌ی دقیق و منظم مباحثات که توسط گروه فلسفه برای دروس تخصصی این رشته در نظر گرفته شده، باعث می‌شود که توانایی دانش‌جویان در زمینه‌های فهم متون فلسفی، تطبیق حکمی آیات و روایات و قدرت بیان افزایش یافته و برای حضور در محافل علمی آماده‌تر باشند.

فعالیت‌های فوق‌برنامه‌ی گروه فلسفه در دانشگاه رضوی به چه صورت است؟

فعالیت‌های فوق برنامه در دانشگاه، بر عهده «انجمن دانشجویی حکمت و فلسفه» است. این گروه دانشجویی ضمن اجرای برنامه‌ی مباحثات دروس تخصصی، فعالیت‌هایی در قالب جلسات مناظره و سخنرانی، سلسله مباحث معرفتی و نشست‌های دانشجویی برگزار می‌کند.