نیمه ماه رجب‌المرجب، مصادف با سالروز رحلت جانسوز بزرگ بانوی جهان اسلام، عقیله بنی‌هاشم «حضرت زینب کبری(س)» است. نام زینب، همیشه قرین نام واقعه هولناکی است به نام «کربلا» که به عقیده تمام تاریخ‌نویسان، یکی از بزرگ‌ترین و غم‌انگیزترین حوادث تاریخ اسلام و بشریت است.
رئیس پردیس خواهران دانشگاه علوم اسلامی رضوی
۱۴۰۱-۱۱-۱۷
بصیرت کلیدواژه شناخت زینب کبری(س) است
به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، نیمه ماه رجب‌المرجب، مصادف با سالروز رحلت جانسوز بزرگ بانوی جهان اسلام، عقیله بنی‌هاشم «حضرت زینب کبری(س)» است. نام زینب، همیشه قرین نام واقعه هولناکی است به نام «کربلا» که به عقیده تمام تاریخ‌نویسان، یکی از بزرگ‌ترین و غم‌انگیزترین حوادث تاریخ اسلام و بشریت است.
این بانوی بزرگوار، همواره به عنوان الگو و اسوه صبر و بردباری در برابر مشکلات و مصائب مطرح می‌شود؛ اما سهیلا پیروزفر، رئیس پردیس خواهران دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دانش‌آموخته مقطع دکترای رشته علوم قرآن و حدیث، عضو هیئت علمی و دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد، معتقد است همه فضائل و خصلت‌های این بانوی بزرگ اسلام، ریشه در بصیرت و بینش عمیق و کم‌نظیر ایشان دارد. مشروح گفت‌وگو با وی را در ادامه می‌خوانید.
به نظر شما زندگانی حضرت زینب کبری(س) از چه جهاتی باید مورد توجه قرار گیرد؟
به نظر من ابعاد زندگی و شخصیت حضرت زینب کبری(س) در دو دوره و مقطع زمانی یعنی پیش و پس از شهادت امام حسین(ع) قابل توجه و بررسی است. من معتقدم برای معرفی و شناخت حضرت عقیله بنی‌هاشم زینب کبری(س) در یک جمله می‌توان گفت ایشان الگو و نمادی برای «بصیرت و معرفت» هستند. همین جا باید بگویم حضرت زینب(س) علاوه بر بانوان و دختران، الگوی مردان دیندار و آزادگان وهمه ولایتمداران در جامعه اسلامی نیز هستند.
موضوع بعدی این است که هرچند در جامعه اسلامی از این شخصیت بزرگوار به عنوان الگو و اسوه صبر و استقامت و یا تعابیر دیگری مانند کوه صبر و مقاومت و غیره یاد می‌شود و یا اینکه روز ولادت با سعادت ایشان به نام روز پرستار نامیده شده؛ اما من معتقدم همه این فضائل و دیگر فضیلت‌ها و ابعاد زندگانی حضرت زینب کبری(س)، همگی تحت تأثیر یک عامل و ویژگی مهم یعنی بصیرت و معرفت و بینش والای ایشان قرار دارد.
درباره بصیرت و معرفت حضرت زینب کبری(س) و تأثیر آن در شناخت شخصیت این بانوی بزرگوار توضیح دهید.
من معتقدم نیاز امروز جامعه اسلامی(مردان و زنان) برای شناخت شخصیت حضرت زینب کبری(س) همین موضوع بصیرت و معرفت آن بانوی بزرگوار است. حضرت زینب(س) پس از رسیدن به بلوغ و ازدواج و پس از به دنیا آمدن فرزندانشان و غیره در عین حالی که به زندگی شخصی و خانوادگی خود با همسر و فرزندانشان می‌پردازند، از موضوع فرمان‌برداری و اطاعت از مقام ولایت و امامت و همراهی کردن با امام معصوم و ولی و حجت برگزیده خدا غافل نبودند. این به خاطر بصیرت و معرفت ایشان بود.
اینکه آن حضرت به همراه فرزندانش در سفر کربلا و قیام عاشورا و در زمینه احیای فریضه امر به معروف و نهی از منکر، در کنار امام معصوم و ولی و حجت خدا یعنی امام حسین(ع) حضور داشتند و آن همه مصیبت و سختی را تحمل کردند و پس از شهادت امام حسین(ع) در کنار امام سجاد حضرت زین‌العابدین(ع) در سرپرستی و مراقبت از اهل بیت امام حسین(ع) و اسیران کربلا، آن همه تلاش و کوشش کردند و آن همه سختی و گرفتاری بر این بانوی بزرگوار وارد شد و... همگی به خاطر اهمیت همین موضوع بصیرت و معرفت والای حضرت زینب کبری(س) است.
اینکه آن حضرت با مشاهده شهادت جانگداز امام حسین(ع)، برادران و فرزندانشان و سایر شهدای کربلا و تحمل آن همه مصیبت و گرفتاری یا در مجلس ابن‌زیاد در کوفه و مجلس یزید بن معاویه در شام و در همه زمان‌ها و مکان‌ها و همه دوران زندگی خود پس از واقعه کربلا و در بیان آن حادثه عظیم باز هم می‌گویند: «ما رأیتُ الّا جمیلا» یعنی به جز زیبایی ندیدم، اوج قله بصیرت و معرفت است. اینجا تنها موضوع صبر و تحمل این همه مصائب و گرفتاری‌ها مطرح نیست بلکه بیشتر از آنکه موضوع صبر و تحمل حضرت زینب(س) جلوه‌گر باشد، بصیرت و معرفت بالای ایشان در همه این مواردی که بیان شد، جلوه‌گری می‌کند.
کسی که براساس بصیرت و معرفت حقیقی تسلیم امر خدا باشد حتی در رنج و مصیبت هم جز زیبایی نمی‌بیند. «ما رأیتُ الّا جمیلاً» نگاهی توحیدی است که اعتقاد به امر و قضای الهی و خواست پروردگاررا نشان می‌دهد و بیان این جمله و اعتقاد راستین حضرت زینب(س) به آنچه حضرت سیدالشهدا(ع) در راه نجات و بقای اسلام و مکتب اهل بیت(ع) انجام دادند و وقتی آن حضرت نتیجه قیام امام حسین(ع) را در بیداری جامعه اسلامی و تحقق اهداف قیام مشاهده می‌کردند، همه این‌ها را زیبا می‌دیدند، یعنی برای درک صحیح معنا و مفهوم این جمله حضرت زینب(س)، باید ابعاد گوناگون قیام امام حسین(ع) را درست بشناسیم.
خلاصه اینکه همه موارد، منتج از بصیرت و معرفت بالای حضرت زینب(س) است. اگر آن حضرت در دوران پس از شهادت امام حسین(ع) و در جریان سفر اسارت به کوفه و شام و با حضور در مجالس حکام ستمگر بنی‌امیه یعنی یزید و ابن‌زیاد با سخنرانی‌های کوبنده خود، مشروعیت نظام سلطه و حکومت اموی و نظام طاغوت را زیرسؤال می‌برند و به رسوا و مفتضح کردن چهره مکار و منافق حکومت اموی می‌پردازند و نقاب از چهره دسیسه‌گر آنان برمی‌دارند تا حق و حقیقت و پیام راستین قیام عاشورا و نهضت کربلا و حقانیت امام حسین(ع) و قیام ایشان برای همه آحاد جامعه اسلامی آن دوران و حتی تا همیشه تاریخ بشریت، مشخص و مبرهن شود، همه این‌ها به برکت بصیرت و معرفت والا، کامل و بی‌نظیر حضرت زینب کبری(س) است. بنابراین وقتی به موضوع بصیرت و معرفت آن حضرت اشاره می‌کنیم، در بررسی ابعاد مختلف زندگانی فردی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی و غیره ایشان به بانویی می‌رسیم که علاوه بر نقش عواملی همچون ایمان، زهد، تقوا و تربیت شدن در دامن حضرت فاطمه زهرا(س) و مکتب امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابیطالب(ع)، بهره‌مندی از آموزه‌های برادران بزرگوارش یعنی حسنین(ع)، عبادت و اخلاص، ایثار و از خودگذشتگی، درک و فهم و علم و دانش و غیره که در شخصیت این بانوی بزرگ وجود داشته، به‌طور واضح مشاهده می‌کنیم حضرت زینب(س) در اوج قله عقل نظری است و براساس همین اوج عقلانیتش، دست به انتخاب و برگزیدن می‌زند، سپس به‌واسطه این انتخاب، از تنها امام معصوم و ولی و حجت خدا در زمانه زندگی خود اطاعت و امام معصوم را همراهی می‌کند، همپای او و در راه دفاع از امام معصوم و زنده نگه داشتن دین خدا مجاهدت می‌کند، در برابر سختی‌ها و مصیبت‌ها صبر و مقاومت دارد، با دشمنان به مبارزه برمی‌خیزد، دست به روشنگری و افشاگری می‌زند، حکومت ظلم و جور و دشمنان اهل بیت(ع) را رسوا و مفتضح می‌کند و غیره همه این موارد به‌خاطر بصیرت آن بانوی بزرگ است.
البته نباید از نقش تربیت شدن در دامن پاک فاطمی و مکتب راستین علوی و رشد یافتن در کنار حجت‌های الهی یعنی وجود مقدس حسنین(ع) غافل بود، اما حقیقت این است وجود چنین شخصیت‌هایی که تربیت‌شدگان مکتب راستین خاندان رسالت و امامت و ولایت هستند، موضوع تازه و تعجب‌آوری نیست.
چگونه در دوران حاضر می‌توان وجود مقدس و شخصیت بزرگوار حضرت زینب کبری(س) را برای همگان(مردان و زنان) در جامعه اسلامی، الگو قرار داد؟
حضرت زینب(س) شخصیتی نیست که در منزل نشسته باشند و سپس با خانه‌نشینی دربرابر مصائب و سختی‌ها صبر و مقاومت کرده باشند؛ ایشان با حضور در جامعه و درک اجتماعی صحیح از حوادث و اتفاقات و مناقشات جامعه اسلامی و با بصیرت و معرفت و درک صحیح، رفتار می‌کردند، یعنی حضرت زینب کبری(س) با گوشه‌نشینی در منزل به این بصیرت نرسیده‌اند.
با مطالعه درست و عمیق نقش و حضور بانوانی چون حضرت فاطمه زهرا(س) و حضرت زینب کبری(س) در مهم‌ترین عرصه‌های اجتماعی و سرنوشت‌ساز جامعه اسلامی به مواردی برمی‌خوریم که در قرآن کریم هم به آن‌ها اشاره شده است. قرآن کریم هرگز حضور و نقش‌آفرینی اجتماعی بانوان در جامعه اسلامی را نهی و منع نکرده بلکه به چگونگی این حضور و رعایت حدود و شئون مناسب این کار برای حفظ سلامتی و حرمت و حریم مردان، بانوان و خانواده‌ها و جلوگیری از بروز گناه و ناامنی اخلاقی و رفتاری در جامعه اسلامی پرداخته است. یعنی باید حریم‌های شرعی، دینی، اخلاقی، رفتاری و گفتاری حفظ شود. بنابراین تمام رفتار و گفتار و حضور اجتماعی حضرت زینب(س) برای مردان و زنان، الگو است.
درواقع حضرت زینب(س) دارای بصیرت و بینش عمیقی هستند و شرایط و مقتضیات جامعه اسلامی را رصد می‌کنند و در تمامی فراز و فرودهای اجتماعی براساس درک و بینش و بصیرتی که دارند تصمیم می‌گیرند، یعنی در جایی که لازم باشد در جامعه حضور پیدا کرده و سخنرانی و از حق و حقانیت مکتب اهل بیت(ع) دفاع می‌کنند، اما با حفظ و رعایت حریم‌های شرعی، دینی، اخلاقی و انسانی. توجه به این موضوع بسیار مهم است که بانوان، مردان و همه خانواده‌ها باید به آن توجه کنند.
بنابراین امروزه به‌طور ویژه الگوبرداری بانوان جامعه اسلامی از حضرت زینب(س) تنها در زمینه عبادت زنان در منزل، امور خانه‌داری و همسرداری و فرزندپروری، صبر بر مصائب و گرفتاری‌ها و غیره نیست بلکه افزایش بصیرت و بینش و فهم درست از شرایط حاکم بر جامعه اسلامی، شناخت حقایق و واقعیات، تربیت صحیح فرزندان و غیره از جمله مواردی هستند که بانوان در پیروی از حضرت زینب(س) باید به آن‌ها توجه کنند. وقتی به تربیت فرزندان حضرت زینب(س) دقت می‌کنید، می‌بینید فرزندان ایشان در قیام عاشورا و نهضت کربلا و در کنار امام حسین(ع) شجاعانه می‌جنگند و به شهادت می‌رسند. یعنی فرزندان ایشان خودشان با اراده و اختیار و بصیرت و بینش صحیح از این موضوع، انتخاب آگاهانه کردند و پای انتخاب خود ایستادند.
موضوع بعدی، اهتمام حضرت زینب کبری(س) در سخنرانی‌ها و خطبه‌های به جا مانده از ایشان به تبیین حقایق، روشنگری، افشاگری و رسوا کردن دستگاه ظلم و ستم و نفاق بنی‌امیه است. ایشان به همراه حضرت امام سجاد(ع) نمونه کامل و بارز و جامع در زمینه جهاد تبیین هستند. پس از شهادت امام حسین(ع)، خطبه‌ها، سخنرانی‌ها، افشاگری و روشنگری وجود مقدس حضرت زین‌العابدین(ع) و حضرت زینب کبری(س) و حضور مؤثر آنان در شرایط اجتماعی جامعه اسلامی آن زمان، دو عامل مهم در حفظ و بقای اسلام ناب محمدی(ص) و دستاوردهای قیام عاشورا و نهضت حسینی و برداشتن نقاب نفاق و تزویراز چهره مزورانه و منافق حکام بنی‌امیه و اثبات حقانیت مکتب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به شمار می‌رود.
امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) در جهاد تبیین به آیات قرآن و سنت و سیره رسول اکرم(ص) و سخنان و فرمایشات ایشان توجه اساسی داشتند. یعنی هر چه به‌طور حقیقی و واقعی از گفتار و رفتار و سیره رسول معظم اسلام(ص) در دوران حیات مبارکشان در سطح جامعه اسلامی و بین اصحاب و عموم مسلمانان مشاهده شده بود را به‌طور صحیح در زمینه جهاد تبیین مورد توجه قرار دادند. یکی از دلایل قیام امام حسین(ع) این بود که حکومت نامشروع اموی، سنت و سیره راستین رسول بزرگوار اسلام(ص) و تعالیم و آموزه‌های صحیح ایشان را به حاشیه برده و با تحریف و جعل و تزویر و نفاق، خواسته‌ها و منویات نامشروع خود را بر جامعه اسلامی تحمیل کرده بودند.
امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) با سخنرانی‌ها و خطبه‌های خود به معرفی و تبیین صحیح سنت و سیره حقیقی پیامبر اسلام(ص) برای روشنگری جامعه اسلامی پرداختند و از این طریق، نامشروع و دروغ بودن ادعای حکام بنی‌امیه در موضوع جانشینی پیامبراسلام (ص) و امر پیشوایی جامعه اسلامی و تسلط بر سرنوشت مسلمانان و همچنین نیات شوم و جنایات آنان را برای فهم همگان، تبیین و اثبات کردند. حضرت زینب(س) با خطبه‌ها و سخنرانی‌های خود، به معرفی تحریفات و مطالب دروغین که در بیان سنت و سیره رسول اکرم(ص) توسط حکام بنی‌امیه و دشمنان مکتب اهل بیت(ع) انجام شده بود، پرداختند. این موضوع نشان‌دهنده فهم و درک عمیق حضرت زینب(س) از آیات قرآن کریم و سنت و سیره راستین پیامبر اسلام(ص) دارد. البته یادمان نرود ایشان تربیت شده دامن حضرت زهرا(س) و مکتب امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب(ع) و پیرو ، همراه و همگام دو امام معصوم، یعنی حسنین(ع) هستند.
همواره در سخت‌ترین شرایط و بزنگاه‌های حساس تاریخ، شاهد حضور زنان در جامعه و اجتماعات انسانی هستیم. در دوران شعب‌ابیطالب و در صدر اسلام و برای حمایت از رسالت رسول مکرم اسلام(ص) شاهد حضور بانویی همچون حضرت خدیجه کبری(س) هستیم. در دوران پس از وفات حضرت خدیجه(س) و تا پایان حیات با برکت رسول‌الله(ص) و پس از رحلت آن حضرت و در دفاع از مقام امامت و ولایت امیرالمؤمنین(ع) حضور و جانفشانی‌های حضرت فاطمه زهرا(س) را می‌بینیم. در دوران امامت حضرت امام حسن مجتبی(ع) و امام حسین(ع) و به‌ویژه در قیام کربلا، حضرت زینب(س) حضور دارند.
همچنین پس از شهادت حضرت سیدالشهدا(ع) علاوه بر حضرت زینب(س)، زنان قبیله بنی‌اسد حضور و نقش‌آفرینی داشتند. در حمایت از مقام ولایت و امامت حضرت امام رضا(ع)، وجود مقدس حضرت فاطمه معصومه(س) وارد میدان می‌شوند و پس از شهادت امام هشتم(ع)، زنان محله نوغان توس حضور پیدا می‌کنند. این‌ها همه مبین حضور و نقش‌آفرینی بانوان در لحظات حساس و بزنگاه‌های تاریخی در جوامع اسلامی و برهه‌های مختلف تاریخ اسلام است. در تاریخ انقلاب اسلامی ایران و در دوران پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن، همچنین در دوران هشت سال دفاع مقدس و دوران سازندگی پس از جنگ و... نقش بانوان ایران اسلامی به‌طور واضح و آشکار و البته تأثیرگذار، به چشم می‌خورد. همان‌گونه که امام(ره) فرمودند «بانوان نقش مهمی در پیروزی نهضت اسلامی داشته‌اند». به هرحال بانوان در هر جامعه‌ای و از جمله جوامع اسلامی، نیمی از جمعیت ثأثیرگذار را تشکیل می‌دهند که در متن اصلی جامعه حضور دارند و هرگز نمی‌توان نقش‌آفرینی و تأثیرگذاری آنان در سرنوشت جامعه را نادیده گرفت یا به حاشیه راند.